ࡱ> '`;bjbjJ^GK^O((((BBB8z\l(N(.../4/08::::::$hG^-(1./11^..PlPlPl1`".(.8Pl18PlPlrj! (.B (W^B\T H 0R\` "()0Lu06Pl0,0%)0)0)0^^kd)0)0)01111((($$V(((\((( Monika UciDska Instytut Transportu Samochodowego WSTRZS PSYCHICZNY (TRAUMA). POMOC OFIAROM WYPADKW DROGOWYCH W POLSCE. Ludzie czsto w |yciu do[wiadczaj sytuacji, z ktrymi trudno sobie poradzi. W[rd nich szczegln grup stanowi sytuacje traumatyczne. Tak sytuacj jest m.in. wypadek drogowy. W 2008 roku w Polsce miaBo miejsce 49054 wypadkw drogowych, w ktrych 5.437 osb zginBo, a 62.097 zostaBo rannych. Psychologowie podkre[laj, i| po powa|niejszym, jak i mniej groznym wypadku zarwno u bezpo[rednich, jak i po[rednich uczestnikw zdarzenia (rodziny, [wiadkowie wypadku, sBu|by ratownicze), mog pojawia si problemy natury psychicznej. Niniejszy artykuB zwiera informacje dotyczce rozmiarw i kosztw zjawiska wypadkw drogowych w Polsce, jego psychospoBecznych skutkw oraz dziaBaD na rzecz pomocy ofiarom wypadkw. Przedstawiono rwnie| wyniki ankietowych badaD przeprowadzonych w 2008/2009 roku w ZakBadzie Psychologii Transportu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego w[rd O[rodkw Interwencji Kryzysowej, StowarzyszeD i Fundacji zajmujcych si pomoc ofiarom wypadkw, Policjantw Ruchu Drogowego, oraz poszkodowanych w wypadkach. MENTAL SHOCK (TRAUMA) HELP TO THE ROAD TRAFFIC VICTIMS IN POLAND People often experience situations, which are very hard to cope with. Among them, aparticular group represents traumatic situations. This kind of situation is for example, amotor vehicle accident (MVA). During 2008 in Poland there were 49054 road accidents, 5437 people died in them, and 62097 were injured. Psychologists notice the fact, that after serious and even less serious accident, some mental problems are occurring among victims of accidents (also families, witnesses, rescue teams). This paper contains information about the numbers and costs of accidents in Poland, their psychosocial consequences and activities directed at helping victims of MVA. There are also present the results of the research, conducted in 2008/2009 by Motor Transport Psychology Department of Motor Transport Institute, on Crisis Intervention Centres, some associations and foundations dealing with the road accident victims, the Road Traffic Policemen and people who participate in the road accidents. Dlaczego czBowiek funkcjonuje nieustannie my[lc i [nic o ekstremalnej sytuacji stresowej? Albo  unika my[li, uczu zwizanych ze zdarzeniem, nie mogc przypomnie sobie jego istotnych szczegBw? Skd bierze si apatia, spowolnienie, unikanie ludzi? Lub odwrotnie  napady zBo[ci, dra|liwo[, agresja czy napicie i niepokj? Tak reaguj osoby, ktre prze|yBy zdarzenie traumatyczne. Wymienione reakcje mog by na tyle nasilone i trwa tak dBugo, |e zakBcaj znaczco codzienne funkcjonowanie czBowieka, przyczyniajc si tym samym do obni|enia jako[ci |ycia. Takim wydarzeniem traumatycznym jest rwnie| wypadek drogowy. SBuchajc statystyk dotyczcych wypadkw nie u[wiadamiamy sobie, |e za ka|d informacj o wypadku kryje si czyj[ dramat. Jedni trac |ycie, inni bliskich, a przed tymi, ktrzy zostali niepeBnosprawnymi na skutek wypadku - tygodnie, miesice czasem lata leczenia, rehabilitacji oraz bl i walka o odzyskanie zdrowia. Konsekwencje dotykaj zarwno tych, ktrzy uczestniczyli w wypadku, ich rodziny, sprawcw, ale rwnie| tych, ktrzy byli jego [wiadkami, w tym sBu|by ratownicze. Do[wiadczenie traumatycznych zdarzeD, wywoBujcych u jego uczestnikw r|ne konsekwencje, towarzyszy czBowiekowi od pocztkw jego istnienia. Skutki urazowych do[wiadczeD znajduje si ju| w kodeksie Hammurabiego (1700 p.n.e), w Starym Testamencie, w rzymskim  Prawie zemsty (Lex Talionis). W  Odysei Homera odnalez mo|na opisy psychologicznej podr|y Odysa, weterana wojny trojaDskiej, obejmujce wdzieranie si na jawie do [wiadomo[ci scen traumatycznych oraz tego co obecnie okre[la si jako  poczucie winy ocalaBego . W literaturze angielskiej XVI-XVIII wieku opisy traumy i jej psychologicznych konsekwencji znajduje si u Wiliama Szekspira czy uKarola Dickensa. Szersze zainteresowanie zagadnieniami zaburzeD posttraumatycznych pojawiBo si pod koniec XIX wieku (wojna secesyjna, I wojna [wiatowa). Owo zainteresowanie wizaBo si rwnie| z rozwojem transportu (gBwnie kolejnictwa), a co za tym szBo, zwikszon liczb katastrof, jak rwnie| wprowadzeniem uregulowaD prawnych, w wyniku ktrych zachodziBa konieczno[ wypBacania odszkodowaD ofiarom wypadkw. Zauwa|ono wwczas, i| cz[ ofiar uskar|aBa si na dolegliwo[ci psychiczne. Oppenheim (za Dudek, 2003) ich przyczyny upatrywaB w czynniku psychologicznym i jako pierwszy u|yB terminu nerwica traumatyczna na okre[lenie zespoBu dolegliwo[ci psychicznych wywoBanych wypadkiem. Po II wojnie [wiatowej, gdy weterani i ofiary stopniowo zaczli asymilowa si do spoBeczeDstwa, osBabBo zainteresowanie stresem traumatycznym. Ponownie od|yBo w latach  60 i  70 XX wieku, po wojnie wietnamskiej oraz wizaBo si z rozwojem badaD nad ofiarami holocaustu. Czym zatem jest trauma? Trauma jest to co[ nieoczekiwanego co mo|e przydarzy si ka|demu bez wzgldu na wiek, pBe, status finansowy. W literaturze definiuje si j jako  stan psychiczny lub fizyczny wywoBany dziaBaniem realnie zagra|ajcym zdrowiu I|yciu czynnikw zewntrznych (przyroda, ludzie), prowadzcy czsto do gBbokich idBugo utrzymujcych si zmian w funkcjonowaniu czBowieka, ktre wyra|aj si wzaburzeniach somatycznych i psychicznych (Zawadzki, Strelau, 2008 s. 47). Tak wic, aby dane wydarzenie (np. wypadek drogowy), miaBo charakter stresora o charakterze traumatycznym musi nastpi konfrontacja z sytuacj, w ktrej wystpiBo zagro|enie zdrowia, |ycia lub integralno[ci fizycznej, a jednostka poddana dziaBaniu tego rodzaju stresora zareagowaBa silnym lkiem, przera|eniem lub bezradno[ci. Najcz[ciej mwi si o kilku rodzajach traumy (Popiel, PragBowska, 2009 s. 38): typ I traumy  pojedyncze wydarzenie typ II  wielokrotne do[wiadczenia traumatyczne II A  poszczeglne wydarzenia traumatyczne s mo|liwe do wyodrbnienia, a osoba ma wystarczajce zasoby, aby sobie z nimi poradzi; II B  poszczeglne wydarzenia traumatyczne nie s mo|liwe do wyodrbnienia, a osoba dysponuje zasobami, aby sobie z nimi poradzi (Typ II B R) albo osoba nigdy nie wyksztaBciBa strategii radzenia sobie (Typ II B nR) typ III  wielokrotne do[wiadczenie aktw przemocy, ktre rozpoczBo si we wczesnym dzieciDstwie i trwaBo przez dBu|szy czas. Wypadek drogowy zaklasyfikujemy jako typ I  pojedyncze wydarzenie. Objawy, jak rwnie| reakcje na wydarzenie traumatyczne s usystematyzowane przez systemy klasyfikacyjne zaburzeD psychicznych opracowane przez AmerykaDskie Towarzystwo Psychiatryczne jako DSM i przez Zwiatow Organizacj Zdrowia jako ICD. Analizujc dynamik zaburzeD jakie mog pojawia si m.in. po wypadku drogowym, przy zastosowaniu jako kryterium czasu i trwania reakcji na uraz wyr|nia si: 1. ostr reakcj na stres, 2. ostre zaburzenie stresowe - ASD, 3. zaburzenie stresowe pourazowe - PTSD. W pierwszych chwilach, minutach, godzinach po wypadku mog pojawi si objawy ostrej reakcji na stres. Ostra reakcja na stres jest zaburzeniem wyodrbnianym wklasyfikacji ICD- 10. Objawy obejmuj dwie grupy: typowe dla zaburzenia lkowego uoglnionego (m.in. wzbudzenie ukBadu autonomicznego, zaburzenia z zakresu klatki piersiowej i brzucha, omdlenia, poczucie nierealno[ci, obawa utraty kontroli, itd.) oraz specyficzne dla ostrej reakcji na stres m.in. wycofanie si z oczekiwanej interakcji spoBecznej, zaw|enie uwagi, dezorientacj, gniew lub agresj sBown, rozpacz i brak nadziei, bezcelow i niedostosowan aktywno[, zaw|enie pola [wiadomo[ci i uwagi, czego nastpstwem jest tzw. amnezja dysocjacyjna (niepami fragmentu lub caBego czasu dziaBania stresora). Objawy te zazwyczaj zmniejszaj si w cigu nastpnych 8 godzin, lecz nie pzniej ni| w cigu 48 godzin (Popiel, 2009; Popiel, PragBowska, 2009). Jako odpowiednik ostrej reakcji na stres w ICD-10 podaje si znajdujce w klasyfikacji DSM-IV ostre zaburzenie stresowe (ASD  Acute Stress Disorder). To co r|ni te dwa zaburzenia to jest to, |e gdy (najcz[ciej po dwch dobach), koDczy si ostra reakcja na stres, rozpoczyna si okres, gdy mo|na rozpozna ostre zaburzenie stresowe, trwajce od 2 do 4 tygodni. Dodatkowe reakcje na wydarzenie traumatyczne stanowice specyfik ASD to obecno[ trzech objaww dysocjacyjnych. Dysocjacja to poczucie odrtwienia, dystansu, braku odczuwania emocji w reakcji na bodzce lub zaw|enie [wiadomo[ci tego co dzieje si wokB. To rwnie| poczucie, |e rzeczywisto[ zmieniBa si w dziwny sposb (derealizacja) albo niepokojce i niezrozumiaBe zmiany zachodz w samej osobie (depersonalizacja). Do tej grupy objaww (kryterium B) ostrego zaburzenia stresowego nale|y te| amnezja dysocjacyjna (okrycie niepamici fragmentu lub caBego czasu dziaBania stresora). PozostaBe objawy zawarte w kryterium C, D, E s takie same dla ostrego zaburzenia stresowego (ASD) i zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD) (Popiel, PragBowska, 2009). Po 4 tygodniach utrzymywania si objaww rozpoznaje si zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD - Post Traumatic Stress Disorder). Mo|e ono mie charakter ostry (je[li czas trwania objaww jest krtszy ni| trzy miesice), chroniczny (je[li objawy trwaj trzy miesice i dBu|ej), bdz pojawi si w dowolnym okresie po traumie (PTSD zodroczonym pocztkiem  je[li pojawienie si symptomw wystpiBo przynajmniej po sze[ciu miesicach od wystpienia zdarzania). Zaburzenie stresowe pourazowe PTSD jest zakBceniem funkcjonowania jednostki, zwizanym z odczuwanym cierpieniem itrudno[ciami m.in. w obszarze zawodowym, spoBecznym (np. w relacjach z innymi, w jej stosunku do celw i warto[ci |yciowych wBasnych i innych ludzi), interpersonalnym. Pojawia si, ryzyko depresji, zaburzeD lkowych i psychotycznych, zaburzeD osobowo[ci, uzale|nieD, samobjstw. PeBna posta PTSD przedstawiona w klasyfikacji DSM-IV-TR (APA, 2008, s. 174-176). PTSD rozpoznaje si wwczas gdy osoba: Kryterium A. doznaBa traumatycznego do[wiadczenia, w ktrym wystpiBy oba znastpujcych: 1. osoba prze|yBa, byBa [wiadkiem lub stanBa w obliczu zdarzenia lub zdarzeD, ktre obejmowaBy rzeczywiste wystpienie [mierci, zagro|enie [mierci, powa|ny uraz albo zagro|enie fizycznej integralno[ci osoby lub innych; 2. reakcja tej osoby wywoBywaBa nasilony strach, bezradno[ lub przera|enie. Uwaga: U dzieci zamiast wymienionych mo|e si wyra|a zachowaniem zdezorganizowanym lub pobudzeniem. Kryterium B. Traumatyczne wydarzenie jest stale ponownie prze|ywane w jeden (lub wicej) z nastpujcych sposobw: 1. Nawracajce i natrtne, drczce wspomnienia wydarzenia z udziaBem wyobra|eD, my[li lub spostrze|eD. Uwaga: U maBych dzieci mog wystpi powtarzajce si zabawy, wktrych ujawniaj si tematy i aspekty traumy. 2. Nawracajce, drczce, stresujce sny na temat zdarzenia. Uwaga: U dzieci mog wystpowa przera|ajce sny o nierozpoznawalnej tematyce. 3. DziaBanie i odczucia, jak gdyby traumatyczne wydarzenie dziaBo si ponownie (obejmuje doznanie prze|ywania na nowo iluzji, omamw i dysocjacyjnych epizodw retrospekcyjnych [flashback], w tym pojawiajcych si podczas budzenia si lub pod wpBywem zatrucia). Uwaga: U maBych dzieci mo|e wystpowa ponowne odgrywanie urazu. 4. Nasilone cierpienie psychiczne w przypadku nara|enia na wewntrzne lub zewntrzne sygnaBy symbolizujce lub przypominajce jaki[ aspekt traumatycznego wydarzenia. 5. Fizjologiczna reaktywno[ w razie nara|enia na wewntrzne lub zewntrzne sygnaBy symbolizujce lub przypominajce jaki[ aspekt traumatycznego wydarzenia. Kryterium C. Utrwalone unikanie bodzcw zwizanych z traum i odrtwienie oglnej gotowo[ci reagowania (niewystpujce przed urazem), wskazane przez trzy (lub wicej) z nastpujcych: 1. prby unikania my[li, uczu lub rozmw zwizanych z urazem; 2. prby unikania dziaBaD, miejsc lub osb, budzcych przypomnienia traumy; 3. niezdolno[ do odtworzenia wa|nych aspektw urazu; 4. zmniejszenie w znacznym stopniu zainteresowania i udziaBu w istotnej aktywno[ci; 5. poczucie dystansu i wyobcowania wobec innych ludzi; 6. zw|enie rozpito[ci afektu (np. jest zdolny do odczuwania miBo[ci); 7. poczucie ograniczenia przyszBo[ci (np. nie oczekuje kariery, maB|eDstwa, dzieci lub normalnego czasu trwania |ycia). Kryterium D. Utrwalone objawy wzmo|onego wzbudzenia (niewystpujce przed urazem) w postaci dwch (lub wicej) z nastpujcych: 1. trudno[ci z zasypianiem i trwaniem snu; 2. dra|liwo[ i wybuchy gniewu; 3. trudno[ci koncentracji; 4. nadmierna czujno[; 5. wzmo|ona reakcja zaskoczenia. Kryterium E. Czas trwania zakBcenia (objawy kryterium B, C, D) jest dBu|szy ni| 1miesic. Kryterium F. ZakBcenie powoduje klinicznie istotne cierpienie lub ograniczenie funkcjonowania spoBecznego, zawodowego lub innych wa|nych dziedzinach |ycia. Poniewa| cz[ objaww PTSD jest charakterystyczna dla tej jednostki chorobowej, inne mog wystpowa w wielu r|nych zaburzeniach psychicznych, dlatego istotne jest jednoczesne wystpowanie odpowiedniej liczby tych objaww przez co najmniej miesic iwykazanie zwizku tych objaww ze stresorem okre[lonym w kryterium A. U poBowy osb, ktre do[wiadczyBy traumy  objawy ostrego zaburzenia stresowego ASD, a potem PTSD ustpuj bez potrzeby specjalistycznych interwencji w cigu trzech miesicy od wydarzenia (Popiel, PragBowska, 2009). Rozmiary i koszty wypadkw drogowych Obecnie wypadki drogowe uznaje si za jeden z najwikszych problemw zdrowia publicznego. Zwiadczy o tym zarwno ogromna liczba ofiar ruchu drogowego, jak iponoszone przez nie konsekwencje psychiczne, spoBeczne i materialne. Na podstawie dostpnych statystyk trudno jest okre[li jaka jest dokBadna liczba osb - uczestnikw wypadkw drogowych. Ka|dy wypadek drogowy ma co najmniej jednego uczestnika, ktrym jest kierujcy pojazdem. W roku 2008 byBo to 49054 osb (Wypadki drogowe w Polsce, 2009), gdy| tyle odnotowano wypadkw drogowych. Niezale|nie od tego, ka|dy wypadek pociga za sob ofiary tj. zabitych lub rannych. W roku 2008 byBo to 5437 osoby zabite i 62097 ranne. Statystyki nie podaj, ile w tej liczbie stanowili kierujcy pojazdami, ktrzy rwnocze[nie zostali poszkodowani w skutek wypadku. Std nie wiadomo jaka jest liczba uczestnikw wypadkw wystpujcych w podwjnej roli: kierujcego, czyli sprawcy i ofiary wypadku. Liczby uczestnikw po[rednich a wic [wiadkw, sBu|b ratowniczych zaanga|owanych w niesienie pomocy medycznej poszkodowanym, nie da si nawet w przybli|eniu oszacowa. Z raportw z badaD CBOS (badania przeprowadzono w 2002 i 2007 roku) wynika, |e dla du|ej liczby Polakw wypadki drogowe s zrdBem bolesnych, traumatycznych do[wiadczeD |yciowych. Wielu Polakw (72% - badania z 2002 roku i 61% - badania z2007 roku), miaBo do czynienia z wypadkami drogowymi, w tym wikszo[ z nich (61% - badania z 2002 i 51% - badania z 2007), doznaBo szczeglnej traumy, prze|yli bowiem [mier lub zranienie kogo[ (czsto osoby bliskiej) lub sami byli ofiarami wypadku. Konsekwencje wypadku drogowego to ogromne koszty, nie tylko bezpo[rednie tkj. uszkodzenia pojazdw, interwencja medyczna i koszty medyczne, koszty administracyjne (interwencje policji i stra|y po|arnej) oraz koszty naprawy drogi i jej wyposa|enia, ale rwnie| trudne do oszacowania koszty po[rednie, a mianowicie straty spowodowane czasow utrat zdolno[ci do pracy lub [mierci osoby, straty moralne ofiar wypadkw drogowych i ich rodzin, bl i cierpienie ofiar, utrata jako[ci |ycia, a tak|e koszty towarzyszce, a mianowicie starty czasu, wizienie itp. Dla tych, ktrzy prze|yli wypadek s to cierpienia spowodowane obra|eniami, przebiegiem leczenia, rehabilitacji, niepeBnosprawno[ci, jak rwnie| stresem towarzyszcym czynno[ciom administracyjnym, prawnym, zwizanym z dochodzeniem, procesem sdowym, odszkodowawczym, a tak|e zaBamaniem planw |yciowych. SpoBeczne koszty wypadkw drogowych w krajach UE, wynosz rocznie ponad 250 mld USD (Haegi, 1998). Nie uwzgldnia si jednak czsto kosztw po[rednich majcych wpByw na stan strat. Z powodu wypadkw drogowych ka|dego roku polskie spoBeczeDstwo ponosi koszty szacowane na 30 mld zBotych (5 mld Euro) (ZieliDska, 2008). Psychiczne i spoBeczne skutki ponoszone przez uczestnikw wypadkw drogowych Wypadek drogowy, zwBaszcza powa|ny, wpBywa na zachowania osb w nim uczestniczcych, czsto zmienia psychik ofiar, nierzadko powodujc urazy na caBe |ycie. Szczeglnie trwaBe obra|enia uniemo|liwiaj speBnianie si w |yciu zawodowym, spoBecznym i osobistym. O ile rehabilitacja i leczenie zwizane jest gBwnie z urazami fizycznymi, to w procesie zdrowienia pomija si czsto psychik ofiar. A po wyleczeniu ran fizycznych osoba zwykle nadal potrzebuje pomocy, ale tym razem psychologicznej. Analizujc statystyki dotyczce wypadkw drogowych (zabitych, rannych), mo|na sdzi, |e ka|dego roku w Polsce u kilku tysicy osb pojawia si zaburzenie potraumatyczne i nawet je[li u poBowy z nich w cigu dwch lat zaburzenie mija, pozostaje jednak du|a grupa osb wymagajcych specjalistycznej pomocy. Na wystpowanie r|nych objaww po wypadku drogowym mog mie wpByw zarwno indywidualne cechy jednostki, jak i inne wBa[ciwo[ci np. rodzaj wydarzenia  czy miaBo charakter jednostkowy czy zakwalifikowano je jako katastrof? Czy przyczyn byB bBd czBowieka, czy sytuacja spowodowana przez inne okoliczno[ci? Kto byB sprawc wypadku? Czy osoba poniosBa jedynie straty materialne, czy s ofiary w ludziach? Jak rol peBniBa osoba zmarBa w wypadku dla pozostaBych (dziecko, rodzic, wspBmaB|onek, partner)? Jaki jest stopieD uszkodzenia ciaBa osb poszkodowanych, ktre wypadek prze|yBy? Czy uszkodzenia te maj charakter staBy, czy po jakim[ czasie mog ustpi? PsychospoBeczne skutki wypadkw dotykaj ich uczestnikw w ro|nym zakresie inasileniu. Przyjmuje si, |e im wiksze zagro|enie niesie ze sob wypadek i im wiksze s straty poniesione przez uczestnikw zdarzenia, tym wiksze jest prawdopodobieDstwo pojawienia si negatywnych skutkw w obszarze zdrowia psychicznego (Joseph i in., 1997). R|ne badania (Malt i wsp., 1989; Waszkowska, Merecz, 2006) wskazuj, |e uczestnicy wypadku drogowego do[wiadczaj symptomw zespoBu stresu pourazowego (PTSD), dodatkowo wystpuje u nich wysoki poziom emocjonalnego niepokoju, lku, zBo[ci, mo|e pojawia si te| depresja. Czsto[ wystpowania PTSD jako efekt uczestnictwa w wypadku drogowym w r|nych badaniach waha si od 8% (Bryant, Harvey, 2003; Mayou i in, 1993), a| do 62,7% (Quinn, 1999). Przy czym u wielu osb zaburzenie mija po pewnym czasie (Dudek, 2003). Blanchard (1995) stwierdza, |e u43,5% osb uczestniczcych w wypadkach drogowych, u ktrych rozpoznano PTSD, rozwinB si tak|e epizod depresyjny, za[ 56,5% ocalaBych z wypadkw miaBo zaburzenia nastroju. Zaburzenia lkowe mogce pojawia si nawet w rok po wypadku samochodowym, zdiagnozowano w innych badaniach (Mayou, Ehlser, 2001) w grupie 1148 osb. U 19% (N=144) pojawiB si lk uoglniony, za[ lk przed podr|owaniem zdiagnozowano u 125 osb (16%). Powa|niejsze i bardziej trwaBe psychiczne nastpstwa wystpuj u osb, ktre nie zawiniBy wypadkowi (40%) w porwnaniu ze sprawcami (14%) (Quinn, 1999). Badania zespoBu Delahanty i in. (Bryant, Harvey, 2003) przeprowadzone na 130 osobach, wskazuj, |e PTSD do[wiadczyBo 19% badanych odpowiedzialnych za wypadek i 29% nie odpowiedzialnych za wypadek. Inne badania (Lowinger, Salomon, 2004), mwi o tym, i| u okoBo 45% sprawcw wypadkw, w ktrych kto[ ponisB [mier, rozwija si PTSD. Dodatkowym objawem jest czsto silne poczucie winy. Udowodniono, |e osoby, ktre obwiniaj innych za swoje uszkodzenia maj skBonno[ci do do[wiadczania wikszego poziomu zBo[ci i agresji ni| ci, ktrzy nikogo nie obwiniali (Taylor, Koch, 1995). Tam gdzie, odnotowano poczucie winy, wykazano rwnie|, |e depresja i lk byBy gBwnymi reakcjami na do[wiadczone uszkodzenia powypadkowe (Joseph i in. 1993). Jednak|e, wbadaniach (Janoff-Bulman, Wortman, 1987) dotyczcych osb, ktre prze|yBy wypadek, wykazano, |e poczucie winy zale|aBo od rodzaju wypadku i od stopnia, w jakim osoby miaBy przekonanie, |e wypadku mo|na byBo unikn (mo|na byBo temu zapobiec). Im mniej mo|na byBo przewidzie, tym mniejsze poczucie winy. W przypadku trwaBej, widocznej niepeBnosprawno[ci konsekwencje psychiczne s zwykle odmienne ni| w sytuacji, gdy nie ma zewntrznych objaww (Borys, 2004). Uraz psychiczny jest zawsze gBbszy i trwalszy, u osb, ktre prze|yBy, gdy wi|e si z utrat najbli|szych osb (Lehman i in., 1987) oraz gdy doznany uraz jest trwaBy i widoczny dla otoczenia (Borys, 2004). Wypadek powoduje nie tylko zmiany w psychice jego uczestnikw, ale tak|e wpzniejszym zachowaniu na drodze. Zauwa|a si ostro|niejsz jazd, zwracanie wikszej uwagi na innych u|ytkownikw drogi, oraz czst zmian samochodw na bezpieczniejsze (Quinn, 1999). Niektrzy badacze (Kendall, Buys, 1997) mwi nawet o fobii, ktra przejawia si w unikaniu podr|y, rozwijaniu maBych prdko[ci, unikaniu szczeglnie trudnych warunkw (jazdy w nocy, w korku, przy zBych warunkach atmosferycznych). Fobie dotyczce wypadku i pojazdu zidentyfikowano u 38,2% prbki badanych ofiar wypadkw drogowych (Kuch i in, 1994). W innych badaniach peBne syndromy fobii wypadkowej zidentyfikowano u 18% ofiar 3 miesice po wypadku (Mayou i in., 1991). TrwaBy lk zwizany z potencjalnymi sytuacjami wypadkowymi stwierdzono u 30% ofiar wypadkw nawet do 6 lat po zdarzeniu (Mayou i in., 1993). Jakkolwiek zauwa|aln niech do kierowania pojazdem odnotowano u 93,2% osb z peBnym PTSD, 79,5% z cz[ciowym PTSD i 17,8% bez PTSD (Quinn, 1999). Konsekwencje uczestnictwa wypadku to tak|e konsekwencje spoBeczne, ktre maj rwnie| wpByw na stan psychiczny osb poszkodowanych i ich najbli|szych. W przypadku wystpienia obra|eD na skutek wypadku zazwyczaj zmieniaj si role w rodzinie. Sytuacja osoby poszkodowanej w wypadku do[wiadczajcej fizycznej i emocjonalnej zale|no[ci od innych, poBczonej czsto z dBugimi okresami bezczynno[ci, nudy, leczenia i rehabilitacji mo|e wywoBywa wiele napi i konfliktw w rodzinie. Badania australijskie (Joseph i in., 1993), dowodz, |e u 61% par, w[rd ktrych jeden partner doznaB trwaBych urazw, doszBo do zaBamania, rozpadu rodziny czy konfliktw, z ktrymi trudno sobie poradzi. Przyczyn jest na ogB brak spoBecznego wsparcia i problemy finansowane. Proces socjalizacji jest czsto komplikowany przez antyspoBeczne zachowania, ktre przejawiaj osoby  ofiary wypadkw drogowych (np. nadu|ywanie lekw, narkotykw, lub agresywne zachowanie). Medetsky i Parners (1993) wykazali, |e osoby uczestniczce wwypadku drogowym maj wy|szy poziom zBo[ci i obni|on tolerancj, prowadzc do agresywnych zachowaD. SpoBeczn integracj komplikuje fakt, |e ok. 20% do 30% uczestnikw wypadkw drogowych u|ywa alkoholu, medykamentw bdz innych substancji, jako sposobu na poradzenie sobie z trudno[ciami emocjonalnymi (Mayou, 1992). Podobnie, jak ofiary wypadkw, tak i ich bliscy cierpi na zaburzenia stanu zdrowia psychicznego. Przejawy tych zaburzeD, to najcz[ciej (FEVR, 1995) utrata zainteresowaD codziennymi sprawami, tj. prac zawodow, |yciem domowym, nauk, utrata energii, utrata pewno[ci siebie, napady lku, fobie, my[li samobjcze, depresja, zaburzenia jedzenia, dysforia, wzmo|one odczuwanie negatywnych emocji. Czsto[ wystpowania iintensywno[ powy|szych objaww i zaburzeD, jest szczeglnie wysoka u czBonkw rodzin osb, ktre poniosBy [mier w wypadku drogowym. W tej grupie respondentw, po trzech latach od wypadku, [rednia czsto[ zgBaszanych dolegliwo[ci spadBa zaledwie o10%. Psychiczne konsekwencje uczestnictwa w wypadku drogowym, to prcz wymienionych, rwnie| ostra reakcja na stres (ASD), zespB stresu pourazowego (PTSD), zaburzenia nastroju, w tym wspomniana depresja, zaburzenia lkowe. 90% rodzin ofiar [miertelnych i 85% rodzin niepeBnosprawnych w nastpstwie wypadku zadeklarowaBo znaczce, a w poBowie przypadkw wrcz dramatyczne pogorszenie jako[ci i standardu |ycia. Pomoc ofiarom wypadkw drogowych w Polsce Wypadek drogowy jest trudnym prze|yciem dla ka|dego uczestnika. Poniewa| osoby poszkodowane to zarwno bezpo[redni, jak i po[redni uczestnicy wypadku drogowego, wszyscy powinni mie mo|liwo[, na r|nym etapie od momentu zaistnienia wypadku, kontaktu z organizacjami i instytucjami, ktre zajmuj si wsparciem oraz bezpBatn pomoc zarwno materialn, jak i prawn, a przede wszystkim psychologiczn. Szczeglnie, |e okres pierwszych 6 miesicy po traumie  dostpno[ i jako[ wsparcia lub jego brak, podejmowane w tym czasie dziaBania terapeutyczne, odpowiednia postawa szerszego otoczenia spoBeczno-kulturowego, maj decydujce znaczenie z punktu widzenia powrotu do zdrowia lub utrzymania si objaww pourazowych tkj. np. PTSD (za Lis-Turlejska, 2002). NiedoskonaBo[ci systemu bezpieczeDstwa ruchu drogowego w Polsce jest wci| brak systemu pomocy ofiarom wypadkw drogowych zapewniajcego im wsparcie prawne, psychologiczne i informacyjne. Niewiele jest informacji o sytuacji ofiar wypadkw drogowych, o ich problemach zawodowych, dotyczcych |ycia spoBecznego czy problemach natury egzystencjalnej. Dotyczy to zdecydowanej wikszo[ci ofiar, ktre do[wiadczaj negatywnych skutkw traumy, ale nie maj do czynienia z nagBo[nieniem sprawy, jak to ma miejsce w przypadku wypadkw z udziaBem wielu ludzi (katastrof). Osoby te pozostaj w samotno[ci, ze swoimi problemami czsto korzystajc z pomocy iwsparcia jedynie najbli|szych. Istniej jednak organizacje pozarzdowe, ktre w statucie swojej dziaBalno[ci maj zapisan r|nego rodzaju pomoc (materialn, prawn, psychologiczn) osobom poszkodowanym w wypadku drogowym i to te organizacje w zale|no[ci od dostpnych [rodkw wspieraj ofiary wypadkw drogowych. Instytucje bezpBatnie pomagajce ofiarom wypadkw drogowych, to m.in: stowarzyszenia i fundacje, O[rodki Interwencji Kryzysowej. Do niedawna (do czerwca 2008 roku) dziaBaBy Lokalne O[rodki Wsparcia (LOW-y) ktrych zadaniem byBo udzielanie pomocy psychologicznej oraz prawnej ofiarom przestpstw oraz budowanie tzw.  Sieci wsparcia na danym terenie. Pomoc w LOW-ach uzyska mogBy rwnie| ofiary wypadkw drogowych bdz ich bliscy. Pomoc medyczna Wypadek drogowy w wielu przypadkach koDczy si dla osoby w nim uczestniczcej hospitalizacj, kalectwem bdz w najgorszym przypadku [mierci. Bardzo czsto osoba wymaga rehabilitacji, nierzadko sprztu rehabilitacyjnego oraz specjalistycznych lekw. W zakresie pomocy medycznej osobom poszkodowanym w wypadku, dobr wiadomo[ci jest, i| w bie|cym roku Sejm uchwaliB nowelizacj ustawy o PaDstwowym Ratownictwie Medycznym. ZakBada ona powstanie, do koDca 2013 roku, na terenie r|nych wojewdztw od 10 do 12 centrw urazowych. Dziki ich zaBo|eniu, ofiary wypadkw maj mie zapewnion szybk i kompleksow pomoc medyczn Bcznie z rehabilitacj w jednym szpitalu. Przewiduje si, |e bdzie w nich leczonych od 15 do 30 tysicy pacjentw. Pomoc materialna Z powodu braku mo|liwo[ci zarobkowania, du|e koszty leczenia oraz rehabilitacji s przyczyn pogorszenia sytuacji materialnej uczestnika wypadku oraz jego rodziny. Pomoc materialna ma na celu stworzenie poszkodowanemu mo|liwo[ci doraznego naprawienia trudnej sytuacji finansowej bdz skorzystania z usBug zarezerwowanych dla osb i rodzin w trudnej sytuacji. Za pomoc spoBeczn odpowiedzialne s organy administracji rzdowej i samorzdowej. WspBpracuj w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami spoBecznymi ipozarzdowymi, ko[cioBem katolickim, innymi ko[cioBami, zwizkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami, itp. Zasady udzielania i zakres pomocy spoBecznej regulowane s ustaw z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoBecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 z pzn. zm.). Instytucje polityki spoBecznej paDstwa w Polsce m.in. O[rodki Pomocy SpoBecznej, przewiduj niesienie pomocy ktrej formami s: [wiadczenia pieni|ne np. zasiBki staBe, okresowe, celowe, [wiadczenia niepieni|ne np. skBadki na ubezpieczenia zdrowotne, spoBeczne, posiBek, niezbdne ubrania, usBugi opiekuDcze, rehabilitacja zawodowa np. dofinansowanie kosztw uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych, dofinansowanie do zaopatrzenia w sprzt ortopedyczny. Prawo do [wiadczeD pieni|nych z pomocy spoBecznej przysBuguje jednak osobom, ktrych dochd na rodzin wynosi okre[lon (zazwyczaj niewielk) kwot. Wrzeczywisto[ci, do o[rodkw pomocy spoBecznej nie trafiaj osoby potrzebujce pomocy po wypadku drogowym, gdy| zwykle ich dochd przekracza minimum, ktre zapewnia udzielenie pomocy finansowej. Wsparcie materialne, nios w miar mo|liwo[ci, stowarzyszenia i fundacje zajmujce si pomoc osobom poszkodowanym w wypadkach. Niestety ich mo|liwo[ci (jak przyznaj w badaniach, o ktrych ni|ej), s ograniczone i czsto nie s w stanie zaspokoi potrzeb osb, ktre do nich zgBaszaj si po pomoc. Sytuacj stresujc dla wikszo[ci ofiar lub/i czBonkw rodzin jest rezygnacja z pracy, a w przypadku osb starszych przekwalifikowanie si. Za po[rednictwem chocia|by Urzdw Pracy istnieje mo|liwo[ aktywizacji tego typu osb. Urzd Pracy to nie tylko miejsce, gdzie pobiera si zasiBek dla bezrobotnych ale rwnie| mo|na tu otrzyma [rodki na rozpoczcie wBasnej dziaBalno[ci gospodarczej, jak rwnie| zapisa si na r|ne kursy celem zmiany zawodu. Nie zapomina si tam te| o osobach niepeBnosprawnych, zapewniajc im mo|liwo[ szkoleD oraz pomoc przy poszukiwaniu pracy. Celem udzielania wsparcia finansowego oraz pomocy w powrocie do aktywnego |ycia m.in. ofiarom wypadkw drogowych (rwnie| osobom, ktre doznaBy urazu na skutek skoku do wody) powoBano Fundusz Pierwszy Krok. ZostaB utworzony w 2003 roku na mocy porozumienia zawartego pomidzy Fundacj Sue Ryder oraz Stowarzyszeniem PrzyjaciB Integracji. Ma by pomoc osobom, ktre nie posiadaj wystarczajcych, wBasnych [rodkw finansowych na rozwizanie problemu zwizanego zniepeBnosprawno[ci, ograniczajcego mo|liwo[ aktywnego |ycia w spoBeczeDstwie, oraz wykorzystaBy ju| dostpne dofinansowania z instytucji takich jak NFZ, PFRON itp. Jednorazowa pomoc finansowa, ma sBu|y zwikszeniu samodzielno[ci i aktywno[ci mBodych osb zamieszkujcych wojewdztwa: maBopolskie, pomorskie, lubuskie oraz mazowieckie. O dofinansowanie mog stara si osoby z niepeBnosprawno[ci, ktre doznaBy urazu nie pzniej ni| 10 lat temu. W ramach Funduszu mo|na si ubiega odofinansowanie m.in. na: zakupu sprztu komputerowego, oprogramowania, szkolenie lub kurs, zakupu sprztu rehabilitacyjnego, specjalistycznego oprzyrzdowania, likwidacj barier architektonicznych w mieszkaniu wnioskodawcy oraz wkBad wBasny wymagany winnych zBo|onych wnioskach. Kolejn instytucj, wart podkre[lenia, [wiadczc pomoc rwnie| ofiarom wypadkw drogowych, jest PEFRON  PaDstwowy Fundusz Rehabilitacji Osb NiepeBnosprawnych, powstaBy na mocy ustawy z dnia 9 maja 1991r. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osb niepeBnosprawnych. DziaBa w oparciu o ustaw z dnia 27 sierpnia 1997r. orehabilitacji zawodowej i spoBecznej oraz zatrudnianiu osb niepeBnosprawnych (Dz. U. 97. Nr 123, poz. 776 z pozD. zmianami). Misj PEFRON-u jest wspieranie osb niepeBnosprawnych w zakresie ich aktywno[ci spoBecznej, aktywizacji zawodowej irehabilitacji. Zrodki finansowe PEFRONU przeznaczone s m.in. na dofinansowanie wynagrodzeD osb niepeBnosprawnych, zatrudnianie osb niepeBnosprawnych, przystosowanie nowych i istniejcych miejsc pracy, zaopatrywanie w sprzt, wsparcie edukacji, likwidacj barier komunikacyjnych i architektonicznych, wspBfinansowanie projektw, ktrych gBwnym celem jest aktywizowanie zawodowe osb niepeBnosprawnych. Pomoc prawna BezpBatnej pomocy prawnej udzielaj prawnicy przy fundacjach i stowarzyszeniach, jak rwnie| przy O[rodkach Interwencji Kryzysowej. Jednak dotarcie do tych specjalistw, wielu osobom (szczeglnie w maBych miejscowo[ciach) przynosi trudno[ci. Co roku organizowany jest  TydzieD pomocy ofiarom przestpstw  akcja pod patronatem Ministra Sprawiedliwo[ci. Uczestnicz w niej niektre sdy, prokuratury, kancelarie prawne. W czasie tej akcji mo|na dowiedzie si o prawach przysBugujcych ofiarom przestpstw (tak|e wypadkw drogowych), ale tak|e organizacjach i instytucjach, wktrych mo|na uzyska pomoc. Akcje spoBeczne Elementem profilaktyki s r|nego rodzaju akcje spoBeczne, ktrych celem jest wzbudzanie poczucia indywidualnej i zbiorowej odpowiedzialno[ci za bezpieczeDstwo ruchu drogowego oraz ksztaBtowanie poprawnych zachowaD uczestnikw ruchu. PrzykBadem jest coroczny midzynarodowy DzieD Pamici o Ofiarach Wypadkw Drogowych, ktry od czterech lat prcz wyrazu pamici o wszystkich poszkodowanych na drogach oraz ich najbli|szych, jest okazj do podejmowania wielu przedsiwzi majcych na celu popraw stanu bezpieczeDstwa w ruchu drogowym. Podobnie  TydzieD bezpieczeDstwa ruchu drogowego jest kampani na rzecz bezpieczeDstwa ruchu drogowego, w ktrej chodzi o to, by zwrci uwag opinii publicznej na konkretny problem w ruchu drogowym i skBoni organizacje rzdowe i pozarzdowe na szczeblu krajowym jak i midzynarodowym do podjcia skutecznych dziaBaD majcych na celu popraw istniejcej sytuacji. Pomoc psychologiczna Szczeglna uwaga powinna by skierowana na udzielanie pomocy psychologicznej ofiarom wypadkw drogowym. Pomoc psychologiczna jest udzielana poszkodowanym wwypadkach drogowych w przypadku, gdy ofiara ruchu drogowego sama si po ni zgBosi. Tak dziaBaj O[rodki Interwencji Kryzysowej podobnie stowarzyszenia i fundacje, czy inne centra pomocy. Poniewa| nie zawsze traumatyczne prze|ycie jakim jest wypadek drogowy musi prowadzi do pojawienia si zaburzeD w postaci zespoBu stresu pourazowego (PTSD) oraz wymaga dBugotrwaBej psychoterapii, wa|ne jest, aby jak najwcze[niej obj poszkodowanego i jego rodzin opiek i wsparciem, by postawi trafn diagnoz izastosowa odpowiednie [rodki zaradcze. Pomocy psychologicznej potrzebuj szczeglnie osoby, ktre staBy si niepeBnosprawne na skutek wypadku, rodziny osb niepeBnosprawnych, ale tak|e rodziny osb zmarBych wwyniku wypadku drogowego. Dla ka|dej z tych grup sytuacja w jakiej znalezli si po wypadku wymaga adaptacji do niej. Przystosowanie si, czy to do swojej niepeBnosprawno[ci (kalectwa), niepeBnosprawno[ci osoby bliskiej, jak i |aBoby po niej, wymaga czasu oraz zmiany ukierunkowania z przeszBo[ci na przyszBo[. Pomoc w tym zakresie sBu| psychologowie, terapeuci. Celem pomocy psychologicznej jest umo|liwienie powrotu do stanu psychicznego danej osoby sprzed wypadku lub zaakceptowanie aktualnej sytuacji |yciowej, w ktrej poszkodowany i jego rodzina znalezli si po wypadku. Z punktu widzenia psychologii transportu wa|ne jest rwnie| uBatwienie powrotu ofierze wypadku do ponownego uczestnictwa w ruchu drogowym bdz jako kierowca, bdz jako pieszy. OddziaBywania terapeutyczne stosowane w przypadku uczestnikw wypadkw drogowych lub ich bliskich s r|norodne. Formami terapii s zarwno interwencja kryzysowa, psychoterapia, jak i farmakoterapia. W szczeglno[ci na pocztku, po wypadku, osoba potrzebuje wsparcia, zwBaszcza emocjonalnego. Nie|yczliwe reakcje ze strony innych oraz prby obwiniania ofiary za zaistnienie zdarzenia bdz za jego negatywne skutki wzmaga emocje przyspieszajce rozwj zaburzenia (Dudek, 2003). yrdBem wsparcia mog by rodzina (wspBmaB|onek, dzieci, rodzice, rodzeDstwo, krewni), przyjaciele, ssiedzi. Mog to by tak|e wspBpracownicy, przeBo|eni, grupy wyznaniowe, instytucje, grupy wsparcia, oraz osoby profesjonalnie przygotowane do udzielania pomocy (terapeuci, lekarze, itp.). yrdBa wsparcia zmieniaj swoje znaczenie w miar upBywu czasu dziaBania sytuacji trudnej. Pomocny mo|e okaza si kontakt z osobami, ktre prze|yBy ten sam rodzaj wydarzenia. Tworzone grupy wsparcia daj mo|liwo[ podzielenia si swoimi odczuciami oraz wskazuj jak radzi sobie z problemami towarzyszcymi przy PTSD. Pierwsze wsparcie po wypadku drogowym mo|e zosta udzielone przez sBu|by ratownicze. Jednak skuteczne udzielanie pomocy psychologicznej w pracy sBu|b ratowniczych wymaga od ratownikw znajomo[ci psychologicznych efektw traumatycznych wydarzeD. Interwencja kryzysowa Form pomocy psychologicznej po wypadku jest interwencja kryzysowa. Polega ona na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywoBujcym kryzys, czasowo ograniczonym, w ktrym dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwizania (Badura-Madej, 1996). Chodzi w niej o redukcj symptomw i przywrcenie rwnowagi psychicznej, celem zapobiegania dalszej dezorganizacji. Podjcie odpowiedniej, wczesnej interwencji w wypadku diagnozy ASD, zmniejsza prawdopodobieDstwo rozwoju chronicznych objaww potaraumatycznych (PTSD). Psychoterapia W PTSD najcz[ciej stosuje si terapi poznawczo-behawioraln. Do metod tej terapii mo|na zaliczy r|ne odmiany technik ekspozycyjnych (przedBu|ona ekspozycja, ekspozycja in vivo), przetwarzanie poznawcze, trening opanowania lku oraz metody Bczce elementy tych technik. Pacjent pracuje razem z terapeut nad zidentyfikowaniem i zrozumieniem problemu wkontek[cie zwizku jaki wystpuje pomidzy my[lami, emocjami i zachowaniem danej osoby a zdarzeniem, jakim byB udziaB w wypadku drogowym. W tej formie psychoterapii gBwny nacisk poBo|ony jest na trudno[ci wystpujce wbie|cym |yciu pacjenta ( tu iteraz ). Terapia poznawczo-behawioralna ma zastosowanie jako indywidualna forma terapii, a tak|e jako terapia grupowa. Terapia ta skupia si zazwyczaj na pomocy pacjentowi w znalezieniu takich sposobw rozwizania obecnego problemu, ktre s bardziej skuteczne ni| dotychczas stosowane. Terapia przewiduje okre[lon liczb sesji. Zazwyczaj liczba ta r|ni si w zale|no[ci od rodzaju urazu oraz od tego, czy PTSD ma charakter ostry czy chroniczny. DBugo[ terapii mo|e by jednak bardzo r|na. Typowa terapia poznawczo-behawioralna pacjenta cierpicego na PTSD skBada si z 8 do 12 sesji. Wa|ne jest u[wiadomienie pacjentowi normalno[ci wystpowania reakcji po wydarzeniu (Gulcz, Polak, 2002). Interwencja kryzysowa r|ni si od psychoterapii, pomimo, |e w obu przypadkach ma si do czynienia z relacj pomagania w celu wywoBania zmiany zachowania danej osoby dotknitej kryzysem. Podstawowe r|nice w tym zakresie przedstawia tabela poni|ej. Tabela 1 R|nice w zakresie form terapeutycznych Table 1 Differences amongst the therapeutic forms Interwencja kryzysowaPsychoterapiaczas trwania jest ograniczonydysponuje si du| ilo[ci czasu, przechodzc przez kolejne etapy procesupriorytetem jest zapewnienie bezpieczeDstwa osobie poszkodowanejaspekt  zapewnienia bezpieczeDstwa jest wa|ny, ale nie najwa|niejszyokre[lenie takich zasobw oraz mechanizmw i sposobw radzenia sobie, ktre mog by bezpo[rednio przydatne do wyj[cia z kryzysu; wymaga to koncentracji nie na caBej osobie, ale na aspektach, ktre ulegBy traumatyzacjipracuje si nad wieloma czynnikami w tym nad wgldem osoby, identyfikacji r|nego rodzaju mechanizmw, sposobw my[lenia i reagowaniaprzywrcenie rwnowagi, opanowanie kryzysowych problemw i okre[lenie ewentualnej drogi dalszej pracy (ju| w trybie terapeutycznym) nad optymalizacj funkcjonowania osobyzmiana wa|nych wymiarw funkcjonowania osobowo[ci osoby, tzn. m.in. zmiany w postawach, optymalizacja procesw intelektualnych i emocjonalnych, rozwizaniem wewntrznych konfliktwyrdBo: opracowanie wBasne na podstawie, Gulcz, Polak, 2002 Nie ma jednej skutecznej techniki terapeutycznej dla ofiar wypadkw drogowych bdz ich rodzin. To od decyzji terapeuty zale|y diagnoza PTSD oraz wybr terapii, ktra bdzie najskuteczniejsza w przypadku danej osoby. Nie mo|na jednak stwierdzi, by jakakolwiek forma profesjonalnej pomocy terapeutycznej zastosowana wobec osb, ktre prze|yBy traum, (w przypadku gdy albo nie wystpiBy objawy zaburzeD potaraumatycznych, albo byBy nieliczne i nie pozwalaBaby na sformuBowanie diagnozy klinicznej), zapobiegaBa pojawieniu si PTSD w przyszBo[ci. Zalecenia brytyjskiego National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) odnoszce si do postpowania (w pierwszych chwilach po traumie) wobec osb, ktre do[wiadczyBy traumy, dotycz zapewnienia informacji i wsparcia spoBecznego, tak szybko jak to mo|liwe, a nastpnie obserwacja osb, u ktrych objawy s nasilone w nieznacznym lub umiarkowanym stopniu. Gdy objawy utrzymuj si dBu|ej i speBnione jest kryterium PTSD najpierw nale|y zastosowa terapi poznawczo-behawioraln a w drugiej kolejno[ci farmakoterapi. PrzykBadem bezpBatnego programu terapeutycznego dla osb, ktre do[wiadczyBy traumy w zwizku z przebytym wypadkiem drogowym jest Program TRAKT. Jego dziaBalno[ rozpoczBa si w 2008 roku w Interdyscyplinarnym Centrum Genetyki Zachowania Uniwersytetu Warszawskiego. Celem tego projektu terapeutycznego jest udzielenie pomocy osobom, ktrych objawy psychologiczne zaburzeD potraumatycznych utrudniaj funkcjonowanie. Jest to psychoterapia prowadzona metod przedBu|onej ekspozycji. Leczenie farmakologiczne prowadzone jest lekami, ktrych skuteczno[ zostaBa udowodniona w leczeniu PTSD i innych zaburzeD lkowych. Obecnie przy udziale Instytutu Transportu Samochodowego, Stowarzyszenia AlterEgo iinnych organizacji powstaje O[rodek Pomocy w Wychodzeniu z Traumy Powypadkowej przy Sanktuarium bB. Karoliny Kzkwny w Zabawie koBo Tarnowa, gdzie mo|na uzyska bezpBatn pomoc psychologiczn. Budowa o[rodka terapeutycznego i miejsca pamici ofiar wypadkw drogowych ma sta si jednym z elementw programu zmieniajcego postrzeganie skutkw wypadkw drogowych. Pomoc ofiarom wypadkw drogowych i ich rodzinom przez r|ne organizacje  badania wBasne W 2008 i 2009 roku w ZakBadzie Psychologii Transportu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego przeprowadzono pilota|owe badania ankietowe, dotyczce pomocy ofiarom wypadkw drogowych. W tym zakresie wypowiedzieli si: Przedstawiciele stowarzyszeD i fundacji zajmujcych si pomoc ofiarom wypadkw drogowych (N=18). Przedstawiciele O[rodkw Interwencji Kryzysowej (N=15), do ktrych trafiaj uczestnicy wypadkw. Policjanci Ruchu Drogowego (N=1700), ktrzy na co dzieD w swojej pracy maj do czynienia z poszkodowanymi w wypadkach i ich bliskimi. Uczestnicy wypadkw drogowych (N=37). 1. Stowarzyszenia i fundacje Fundacje i stowarzyszenia do przedmiotowych badaD wybrano losowo spo[rd tych, ktre w swoich celach statutowych miaBy zapisan pomoc dorosBym ofiarom wypadkw drogowych. Na ankiet odpowiedziaBo 18 O[rodkw z wojewdztw: mazowieckiego, [witokrzyskiego, zachodniopomorskiego, podkarpackiego, pomorskiego, [lskiego, Bdzkiego, lubuskiego, opolskiego, wielkopolskiego, dolno[lskiego. ByBy to: Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przestpstw i Wypadkw Drogowych FENIKS  Adz. Stowarzyszenie Zapobiegania Tragediom na Drodze i Wspierania Ofiar Wypadkw Drogowych   Bezpieczny Powiat Zwiecki  Zwiecie. Stowarzyszenie na Rzecz Poprawy BezpieczeDstwa Ruchu Drogowego  DROGA IBEZPIECZECSTWO  PoznaD. Fundacja  BEZPIECZNI W RUCHU DROGOWYM - GdaDsk Stowarzyszenie Pomocy Poszkodowanym w Wypadkach i Kolizjach Drogowych  Pomocne dBonie  Radom. Fundacja Haliny SroczyDskiej  Opatw. Stowarzyszenie Poszkodowanych w Wypadkach Drogowych  Przyjazna Droga  WodzisBaw Zlski. Stowarzyszenie Poszkodowanych w Wypadkach Drogowych  Gorzw Wlkp. Stowarzyszenie Wspierajce Dzieci i Osoby NiepeBnosprawne  Daj szans  Golub-DobrzyD. Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Ofiarom Wypadkw Komunikacyjnych iZdarzeD Losowych  Ratujmy {ycie  SBupca.  PODPORA Oglnopolskie Stowarzyszenie na Rzecz Poszkodowanych wWypadkach Drogowych i ich Rodzin  Gorzw Wlkp. Fundacja z Gnojnika (brak nazwy) Fundacja Podkarpacka PIERWSZA POMOC w Kro[nie  Krosno. Fundacja na Rzecz Osb Poszkodow 02FH`bdfh   " ( * ²r`Pr``Pr`h>h+CJ\aJmHsH"h>h 5CJ\aJmHsHh>h CJ\aJmHsHh>hg`6CJaJmHsHh>h !5CJaJmHsHh>h+5CJaJmHsHh>h 5CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>h5CJaJmHsHbdf "$P$ [$\$a$gd+ $ a$gd>$ da$gd+$ d`a$gd+ $ a$gd+ $ a$gd+ +`./;* f h ~ " 8 d $ & : H 4  " $zhz"h>h>56CJaJmHsHh>h+5CJaJmHsHh>hUCJaJmHsHh>h_CJaJmHsHh>h/CJaJmHsHh+7CJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h 5CJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>hCJaJmHsH#(c !!.mnjͻͻͻ͗ͅͻ͗ueUUh>h_6CJaJmHsHh>hm6CJaJmHsHh>h/6CJaJmHsH"h>hm6CJ\aJmHsH"h>h+6CJ\aJmHsH"h>h/6CJ\aJmHsH"h>h_6CJ\aJmHsH"h>h 6CJ\aJmHsHh>h+6CJaJmHsHh>h 6CJaJmHsH  ϿxexeR?eR,$h>h?CJOJQJaJmHsH$h>h9CJOJQJaJmHsH$h>ha{CJOJQJaJmHsH$h>h+CJOJQJaJmHsH$h>h}CJOJQJaJmHsH$h>h CJOJQJaJmHsHh>hgUCJaJmHsH"h>h 6CJ\aJmHsHh>h_6CJaJmHsHh>h+6CJaJmHsHh>hm6CJaJmHsHh>hqW6CJaJmHsH#N+111V22345$ & F a$gd+$ & F a$gd+ $ a$gd+$ [$\$a$gd+$ [$\$`a$gd+ .bjlnǴǡǎ{h{UF7h>hVzCJaJmHsHh>h+CJaJmHsH$h>hQ{CJOJQJaJmHsH$h>h 3CJOJQJaJmHsH$h>hCJOJQJaJmHsH$h>h+CJOJQJaJmHsH$h>h9CJOJQJaJmHsH$h>h}JCJOJQJaJmHsH$h>ha{CJOJQJaJmHsH$h>hFN CJOJQJaJmHsH$h>h)CJOJQJaJmHsH&P`|&hj46Nzr ƳƳ~o`Qh>ha{CJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hVzCJaJmHsH%h>h.B*CJaJmHphsH%h>hGB*CJaJmHphsH%h>h B*CJaJmHphsH%h>hg8B*CJaJmHphsH%h>hu6B*CJaJmHphsH%h>hVzB*CJaJmHphsHr B!!""|##########t$$% %*%,%B%R%%%&&&&,).)N*ĵĦĦ∗ĈĈyjyjyyyyh>hNDCJaJmHsHh>h"?CJaJmHsHh>h (CJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hNjkCJaJmHsHh>h+JCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>ha{CJaJmHsHh>h$CJaJmHsHh>hSk]CJaJmHsH#N*P*`*n*****+N+P+~++++++,\,^,|,,-H---J..//ĵyj[LLLLyhLq hV0CJaJmHsHhLq h.CJaJmHsHhLq hqPQCJaJmHsHhLq h)7CJaJmHsHhLq h*xCJaJmHsHhLq hh+CJaJmHsHh>h (CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>haCJaJmHsH/ /6/\/^/////\0f01112R2T2666ӵӦӗyjy[L=h>h+1CJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hYICJaJmHsHh>h2pCJaJmHsHh>h7CJaJmHsHh>hCJaJmHsHhLq hCJaJmHsHhLq h*xCJaJmHsHhLq h+CJaJmHsHhLq hqPQCJaJmHsHhLq h7CJaJmHsHhLq hCJaJmHsHhLq hV0CJaJmHsH56H7h:::<;jBDE0KQRS>UUVW6YNZ\&^`_`Naa $ p#a$gd+ $ a$gd+$ & F a$gd+66F7H7J7r7v7x777(9<9J9N9P9b9999999@:f:n:ĵ|m^m^O^|@h>hGCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h2pCJaJmHsHh>hwCJaJmHsHh>hJCCJaJmHsHh>h:cCJaJmHsHhLq CJaJmHsHh>h~CJaJmHsHh>hdnDCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hYICJaJmHsHh>h+1CJaJmHsHh>h48CJaJmHsHn:::::::;<;>;;;;;< <<<|<<<<<<>ĵxiZiiK;Kh>hKn5CJaJmHsHh>hKnCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hgHQ5CJaJmHsHh>h^CJaJmHsHh>hgHQCJaJmHsHh>h)iCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h:cCJaJmHsHh>hdnDCJaJmHsHh>hJCCJaJmHsHh>hGCJaJmHsH>>??j@z@@@@@ABADAFAAhBjBlBBBBBC(CZC^CdCCCCCCCCC:D|D~DE"EDEFEE(Fĵė񗇗xxxxxxh>hXCJaJmHsHh>h&/'5CJaJmHsHh>h&/'CJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h)iCJaJmHsHh>hjQCJaJmHsHh>hdtCJaJmHsHh>hKnCJaJmHsHh>h2pCJaJmHsH*(FhgHQ5CJaJmHsHh>hjQCJaJmHsHh>hgHQCJaJmHsHh>hlV_CJaJmHsHh>hrCJaJmHsHh>h2pCJaJmHsHh>hUCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h&/'CJaJmHsHh>hh_CJaJmHsH%KKKKK LLLL*L,LjLLLTMMMMMNNO O\O^OxOOҴuffWfHh>h*xCJaJmHsHh>hUCJaJmHsHh>hYICJaJmHsHh>hh_CJaJmHsHh>h+CJ]aJmHsHh>hoDCJ]aJmHsHh>h^CJ]aJmHsHh>h^CJaJmHsHh>h:cCJaJmHsHh>hrCJaJmHsHh>hgHQ5CJaJmHsHh>hoDCJaJmHsHOOOOOOPPPPPPQQ R:RFRLRZRbRlRpRrRxRzR|R~RRRӴӤ񕆕whhYhYJhh>hoDCJaJmHsHh>hrCJaJmHsHh>h)CJaJmHsHh>h%N-CJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>hnCJaJmHsHh>hoDCJ]aJmHsHh>hQ,YCJ]aJmHsHh>hUCJaJmHsHh>hQ,YCJaJmHsHh>hYICJaJmHsHh>h+CJaJmHsHRRRRRFSfSSSSSSSST"TUDUFUPURUTU\UhUUUUUVVVVVVVVWXWrWWWXX4Y6YhOCJaJmHsHh>hUCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h)CJaJmHsHh>h%N-CJaJmHsHh>hn5CJaJmHsHh>h725CJaJmHsHh>hnCJaJmHsH/fYhYYYYYYZJZNZTZvZ|ZZZZZZZ[[[8[:[F[J[x[[[[[[\\\"^&^,^D^F^H^^^`^^_`_t_x_Ħwh>hn5CJaJmHsHh>h725CJaJmHsHh>hf!CJaJmHsHh>haCJaJmHsHh>heCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hOCJaJmHsHh>hnCJaJmHsHh>hrCJaJmHsH.x_z___`,`0`f`l```````>aLaNaTapaaaaaaaaabPbRbXbbbcfchcnccccdddee"e:eNeReeeeeeeeeӵĵĵĵĵĵh>hn5CJaJmHsHh>h725CJaJmHsHh>hICJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hi7CJaJmHsHh>hrTCJaJmHsHh>hnCJaJmHsH9aRbbhccde>f~fff$ggiikPmRmmmfoTv$ 7$8$H$a$gd+$ ^a$gd+ $ a$gd+ $ a$gd+ $ p#a$gd+eeeeeffDf|f~ffffffff"g$g8ghYICJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>hQ,YCJaJmHsHh>hn5CJaJmHsHh>h725CJaJmHsHh>hICJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hnCJaJmHsHh>hrCJaJmHsH.NjZjjkkk@lFlHlJljltlmNmPmRmtmmmmmrnnĵėxhxhXI:h>hu?CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h+5CJaJmHsHh>h_5CJaJmHsHh>h>85CJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>hQ,YCJaJmHsHh>hlUCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hYICJaJmHsHh>h}CJaJmHsHnnnnfohojooooJqjq|qqu^ubuuuuRvTvVvvvvvv*x8x0z2zĵĵyyĈyjUjUjj)jh>hCF0JCJUaJmHsHh>hCFCJaJmHsHh>hVzCJaJmHsHh>hoDCJaJmHsHh>hnCJaJmHsHh>hm CJaJmHsHh>h_CJaJmHsHh>h=5CJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hu?CJaJmHsHh>hCJaJmHsHTv0zln N~(Зʙ8|D $ a$gdQ) $ a$gdQ)$ [$\$a$gd+ $ a$gd+$ 7$8$H$a$gd+ $ a$gd+2zF{H{~NlʀրXZFjlnϼϼϭ񞏀qaQAh>hA5CJaJmHsHh>h=55CJaJmHsHh>hGZ5CJaJmHsHh>hlUCJaJmHsHh>hur]CJaJmHsHh>hDCJaJmHsHh>hMCJaJmHsHh>h+CJaJmHsH%h>hoDB*CJaJmHphsH%h>hGZB*CJaJmHphsHh>hnCJaJmHsHh>hGZCJaJmHsH *,D`Lƭz`F,3h>h\4D5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>hA5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>hew5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>hG5B*CJOJQJ]aJmHphsH0h>hA5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hkY5B*CJOJQJaJmHphsH0h>h+5B*CJOJQJaJmHphsHh>h=55CJaJmHsHh>h(5CJaJmHsHLb|چhtv屗}c}I}00h>hwZ5B*CJOJQJaJmHphsH3h>hPx5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>hA5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>h65B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>h9?5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>h\4D5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>h&:5B*CJOJQJ]aJmHphsH3h>h'5B*CJOJQJ]aJmHphsH xԉLNP~&(*ٳƣvvccPAh>hQ)CJaJmHsH%h>hsKB*CJaJmHphsH%h>heB*CJaJmHphsHh>hvlCJaJmHsHh>hsKCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>hew5CJaJmHsH%h>hdB*CJaJmHphsH%h>hewB*CJaJmHphsH%h>hAB*CJaJmHphsH%h>h+B*CJaJmHphsH*F$4ZfhjJ46Z\bhʕ2TvΗЗҗĵ񥕥ubOb?uh>hACJ]aJmHsH%h>hQ)B*CJaJmHphsH%h>hvlB*CJaJmHphsHh>hQ)CJ]aJmHsHh>heCJ]aJmHsHh>htZaCJ]aJmHsHh>hvlCJ]aJmHsHh>heCJaJmHsHh>hn\CJaJmHsHh>hz`CJaJmHsHh>hvlCJaJmHsHh>hwZCJaJmHsHҗԗ(df˜Ԙژ0246LXZ\ęƙșʙ̙Ι߿ߟ߀qh>h8_`CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hz`CJ]aJmHsHh>h[CJ]aJmHsHh>htZaCJ]aJmHsHh>hvlCJ]aJmHsHh>h>PCJ]aJmHsHh>h\4DCJ]aJmHsHh>h&:CJ]aJmHsH)Ιޚ8>RTjl*n֜próãsóddUdUdh>hPxCJaJmHsHh>h;CJaJmHsHh>hz`CJ]aJmHsHh>h7CJ]aJmHsHh>h PCJ]aJmHsHh>h;CJ]aJmHsHh>htZaCJ]aJmHsHh>h~/QCJ]aJmHsHh>h PCJaJmHsHh>h8_`CJaJmHsHh>hwZCJaJmHsH ZV֠&68:<TpT|￯rcTcTcTch>hXPCJaJmHsHh>h{MHCJaJmHsHh>h8_`CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h8CJaJmHsHh>h{MHCJ]aJmHsHh>hQ)CJ]aJmHsHh>h PCJ]aJmHsHh>h;CJ]aJmHsHh>hfxhCJ]aJmHsHh>hwZCJ]aJmHsHlDnpĨƨ"24ܪުЫ¬"ó񔳔ÄueVh>h~H%CJaJmHsHh>hnCJ]aJmHsHh>heCJaJmHsHh>heCJ]aJmHsHh>h YCJ]aJmHsHh>h YCJaJmHsHh>hwZCJ]aJmHsHh>ho&CJ]aJmHsHh>ho&CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hwZCJaJmHsH"*F04^hȰڰ:*,.XZĵӗӗӗӗӗӗӗӈyj[h>hPHCJaJmHsHh>hkqCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h}CJaJmHsHh>h NCJaJmHsHh>huCJaJmHsHh>h-&CJaJmHsHh>hPxCJaJmHsHh>h0CJaJmHsHh>h~H%CJaJmHsHh>h QCJaJmHsH²&(ܷ޷\x|~ĻxxĵĦėĵӄq^qqqKq%h>hPxB*CJaJmHphsH%h>ho&B*CJaJmHphsH%h>hXmaB*CJaJmHphsH%h>hQ)B*CJaJmHphsHh>hkqCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h}CJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>h0CJaJmHsHh>heCJaJmHsHx02BDHfrVsdUdFd7d7dh>hCWCJaJmHsHh>h+CJaJmHsHh>h$CJaJmHsHh>hxCJaJmHsHh>h0CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hCW5CJaJmHsHh>ha5CJaJmHsHh>h !5CJaJmHsHh>h0%5CJaJmHsHh>h(M&5CJaJmHsHh>hCJ]aJmHsHh>h>8CJaJmHsHDF4<(J"@Pt$ [$\$a$gdQ)$ H]Ha$gd+$ & F a$gd+ $ a$gd+ $ a$gdQ)Lfhl"&246ĵӵueuUF7h>hQ)CJaJmHsHh>hbCJaJmHsHh>hcCJ]aJmHsHh>hkqCJ]aJmHsHh>hCWCJ]aJmHsHh>h pCJ]aJmHsHh>hLCJ]aJmHsHh>huCJ]aJmHsHh>hxCJaJmHsHh>hECJaJmHsHh>h YCJaJmHsHh>hcCJaJmHsHh>h!<CJaJmHsH6D XZ@R\fz<>^ĵĵĥĵĵĵĵĒĂrcTh>hzCJaJmHsHh>h}5CJaJmHsHh>h 6CJaJmHsHh>hQ)6CJaJmHsH%h>h*xB*CJaJmHphsHh>h*x5CJaJmHsHh>h@*HCJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>h)tCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h!MCJaJmHsH 2r(*,ⵦyiYJ;h>huCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h 6CJaJmHsHh>hQ)6CJaJmHsHh>hkqCJaJmHsHh>hzCJaJmHsHh>h7CJaJmHsHh>h0 BCJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>h@*HCJaJmHsHh>hoqCJaJmHsHh>h}5CJaJmHsH,pr>DH<>@FHJL&ӼwwwdQBh>hCJaJmHsH%h>h B*CJaJmHphsH%h>hQ)B*CJaJmHphsH,h>hu0J'5B*CJaJmHphsH,h>h0J'5B*CJaJmHphsH,h>h 0J'5B*CJaJmHphsH,h>hQ)0J'5B*CJaJmHphsHh>h CJaJmHsHh>h3.CJaJmHsHh>h (CJaJmHsH"R@B 24`nr⢏|iiiYIh>hCJ]aJmHsHh>hQ)CJ]aJmHsH%h>hMv{B*CJaJmHphsH%h>hB*CJaJmHphsH%h>h(M&B*CJaJmHphsH%h>hQ)B*CJaJmHphsHh>hUKCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hPxCJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>hMv{CJaJmHsHJ~ <NPR\lfsdUFUh>hkqCJaJmHsHh>h 0CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h(M&CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>hPxCJ]aJmHsHh>hCJ]aJmHsHh>hCJ]aJmHsHh>hCJ]aJmHsHh>h CJ]aJmHsH$DFd Nrt2D񿫗o]II&h>h 00J'5CJ\aJmHsH#h>hk0J'5CJaJmHsH&h>h(M&0J'5CJ\aJmHsH&h>hu0J'5CJ\aJmHsH&h>hk0J'5CJ\aJmHsH&h>h?^0J'5CJ\aJmHsH&h>hQ)0J'5CJ\aJmHsHh>hCJaJmHsHh>huCJaJmHsHh>hpCJaJmHsHDprt8v4tD<rtv,.8:F̽̽qbqRh>h?^>*CJaJmHsHh>hH`CJaJmHsHh>huCJaJmHsHh>h?^5CJaJmHsHh>hkCJaJmHsHh>h(M&CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h?^CJaJmHsHh>h 0CJaJmHsH h>h?^0J'CJaJmHsH&h>h?^0J'5>*CJaJmHsH.028:<`jⴤӅvvvvgXh>hm{CJaJmHsHh>hRCJaJmHsHh>h4xCJaJmHsHh>h4KCJaJmHsHh>h 6CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hQ)6CJaJmHsHh>h(M&CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h?^CJaJmHsHh>hXCJaJmHsH0  J  | ~  $$%,'$ [$\$a$gd+$ [$\$a$gdQ) $ a$gdQ) $ a$gd+$Zr D췢xiZGZ8Z8h>h~CJaJmHsH%h>hRB*CJaJmHphsHh>h4xCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsH(h>h26B*CJaJmHphsH(h>h4x6B*CJaJmHphsH(h>hQ)6B*CJaJmHphsHh>huCJaJmHsH%h>hQ)B*CJaJmHphsH%h>h4xB*CJaJmHphsH%h>h4KB*CJaJmHphsH bRf  J L t        ƷvgvgXIh>hFwCJaJmHsHh>hwCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h|CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hH`6CJaJmHsH%h>hQ)B*CJaJmHphsHh>h*xCJaJmHsH%h>h*xB*CJaJmHphsH%h>h:;B*CJaJmHphsH%h>h~B*CJaJmHphsH v          V     , 4 6 B H J   8Tbnx$tĵ񵦗ĵyjh>hH8^CJaJmHsHh>hWCJaJmHsHh>hI!CJaJmHsHh>hjCJaJmHsHh>h1waCJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>hECJaJmHsHh>h$CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hxCJaJmHsH#tP,.&v"2Fdl~ ⵦyyyjjjjh>h`CJaJmHsHh>h:_CJaJmHsHh>hwCJaJmHsHh>hXCJaJmHsHh>h4)CJaJmHsHh>h?CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hECJaJmHsHh>hxCJaJmHsHh>h'CJaJmHsH( PjzĵĵĦ~eL30h>h~-5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hX5B*CJOJQJaJmHphsH0h>h5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hQ)5B*CJOJQJaJmHphsHh>hxCJaJmHsHh>hS=CJaJmHsHh>hTLCJaJmHsHh>h3e.CJaJmHsHh>h`CJaJmHsHh>h4)CJaJmHsHh>hGhCJaJmHsH( :| ~   ԻԢԉԉoUB0"h>hQ)CJ\]aJmHsH%h>hk6CJ\]aJmHsH3h>hQ)5B*CJOJQJ\aJmHphsH3h>h~-5B*CJOJQJ\aJmHphsH0h>h`5B*CJOJQJaJmHphsH0h>h^j-5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hTL5B*CJOJQJaJmHphsH0h>h~-5B*CJOJQJaJmHphsH$h>h~-CJOJQJaJmHsH 2!4!6!B!J!f""#^#`#b####z$$$$$$$%%۵۵۵ۓrbRCh>hQ)CJaJmHsHh>hk6CJaJmHsHh>hGh6CJaJmHsH"h>hQ)CJ\]aJmHsHh>hTLCJaJmHsHh>h~-CJaJmHsH%h>hkB*CJaJmHphsH%h>hTLB*CJaJmHphsH%h>hXB*CJaJmHphsH%h>h~-B*CJaJmHphsH"h>hXCJ\]aJmHsH%%%%&F&J&t&&&*','.'L'''((L))))),, -L-h--$.f.. /4/8/hkB*CJaJmHphsH%h>hQ)B*CJaJmHphsHh>h4)CJaJmHsHh>hkCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>h~-CJaJmHsHh>hGhCJaJmHsH$,'(J-8/:/.10121416181:1<1N1112202$ $Ifa$gd+ $ a$gd $ a$gdQ) $ a$gdQ) $ a$gd+ $ a$gdQ)$ [$\$a$gd+0,1.1<1>1N1\1t111122L2N2ıxcNc9&%h>hkB*CJaJmHphsH(h>hk5B*CJaJmHphsH(h>h 6B*CJaJmHphsH(h>hQ)6B*CJaJmHphsH%h>h<B*CJaJmHphsH%h>h{B*CJaJmHphsH%h>hQ)B*CJaJmHphsH%h>hkB*CJaJmHphsH(h>hQ)6B*CJaJmHphsH%h>hQ)B*CJaJmHphsH%h>hRB*CJaJmHphsH02L2N223qaT $Ifgd+$ $Ifa$gd+}kd$$IfF0  t0644 laytQ)$ $Ifa$gd+N2P23 3334.4044254565556677T8V888999Ƴz쳍zgzT%h>h(B*CJaJmHphsH%h>hOB*CJaJmHphsH%h>hhB*CJaJmHphsH%h>h2'-B*CJaJmHphsH%h>hGhB*CJaJmHphsH%h>hhB*CJaJmHphsH%h>hkB*CJaJmHphsH%h>hkB*CJaJmHphsH%h>h B*CJaJmHphsH3 33.4qd $Ifgd+$ $Ifa$gd+}kd]$$IfF0  t0644 laytQ).40456td$ $Ifa$gd+ $Ifgd+}kd$$IfF0  t0644 laytQ)66J89tt $Ifgd+}kd$$IfF0  t0644 laytQ)99.:0:v>BnGJKKubbuVVuV $ a$gdQ)$ [$\$a$gd+ $ a$gd+}kdt$$IfF0  t0644 laytQ) 9::::: :$:,:.:2:v::Z;^;;;<<==:=ƳƠssdsdUFdh>hmLCJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h~-CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsH%h>hhB*CJaJmHphsH%h>hRB*CJaJmHphsH%h>h(B*CJaJmHphsH%h>h"B*CJaJmHphsH%h>hkkeB*CJaJmHphsH:=Z=x=z=>>v>x> ?@?\???XAZAABBDDDD4E6E~EEEEE0F2FJFdFnGpGGHh*xCJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>h@s CJaJmHsHh>hCCJaJmHsHh>h1Q5CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hmLCJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsH&LHNHXH\HH.Ih$^CJaJmHsHh>h!<CJaJmHsHh>hALCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>h25CJaJmHsHh>ha5CJaJmHsHh>hd$5CJaJmHsHh>hAL5CJaJmHsH%h>h*xB*CJaJmHphsHh>h{CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>h*xCJaJmHsHh>hCJaJmHsHLRMbMdMfMhMMMMMMMMMN N(N*N,NJNVNZNNNNNNNN$O(OOOOO6P:PBPDPFPLP񵦵xhh>hbM6CJaJmHsHh>hQ)6CJaJmHsHh>hxCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>h?G.CJaJmHsHh>hoCJaJmHsHh>hmUCJaJmHsHh>hp;CJaJmHsHh>h$^CJaJmHsHh>hALCJaJmHsH(KfM*NNODPFPPQSS4T2UUVVWdWXXNY(Z [N[[$ & F a$gd+ $ a$gd+$ & F a$gd+ $ a$gdQ)LPPPPPPP0Q>QQQQQUUYYjZZ\` RZ³ѳѧѧѧѥѧ–xiih>h?G.CJaJmHsHh>h'2CJaJmHsHh>hxCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHUhQCJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>hCCJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHh>hp;6CJaJmHsH&anych w Wypadkach Komunikacyjnych  Gorzw Wlkp. ALTER EGO  Stowarzyszenie Pomocy Poszkodowanym w Wypadkach iKolizjach Komunikacyjnych  Warszawa Fundacja  BEZPIECZNE MIASTO  Zielona Gra. Fundacja  Zielony Li[  ToruD. Fundacja Droga i {ycie  Fundacja na Rzecz Pomocy Ofiarom Wypadkw Komunikacyjnych  Ole[nica Okres funkcjonowania wymienionych fundacji i stowarzyszeD (od 3 lat do powy|ej 10 lat) pozwala wnioskowa, i| maj do[wiadczenie w prowadzonej dziaBalno[ci. Wikszo[ ankietowanych fundacji i stowarzyszeD, opisaBo zakres pomocy, jak [wiadcz osobom poszkodowanym bdz ich rodzinom. Jest to zazwyczaj pomoc kompleksowa, cho niektre organizacje zajmuj si jedynie pomoc finansow. Proponowany zakres [wiadczonej pomocy dla tych osb to przede wszystkim: pomoc prawna  w zakresie informacji o przysBugujcych im prawach, wegzekucji nale|nych praw, w uzyskaniu koniecznej dokumentacji, prowadzenia w imieniu poszkodowanych korespondencji, reprezentowanie poszkodowanych wsdach w sprawach karnych, cywilnych oraz przed firmami ubezpieczeniowymi  w ramach obowizujcego prawa, pomoc okoBo medyczna (w tym zakup sprztu rehabilitacyjnego)  pomoc wdotarciu do specjalistw, mogcych udzieli pomocy poszkodowanym wtrudnych sytuacjach zdrowotnych, zaopiniowa stan zdrowia poszkodowanego iwskaza wBa[ciw terapi, pomoc psychologiczna poprzez zaprzyjaznione o[rodki bdz fundacje, pomoc spoBeczna  w codziennych sprawach bytowych, w sprawach urzdowych, majc na celu eliminacj poczucia wykluczenia i osamotnienia, pomoc materialna  w ramach posiadanych [rodkw, zapomogi m.in. zakup sprztu do rehabilitacji, finansowanie rehabilitacji bdz pokrycie kosztw leczenia. Organizacje te wskazuj na trzy grupy problemw, z ktrymi zgBaszaj si do nich sami poszkodowani w wypadkach oraz ich rodziny. S to: a. problemy zwizane z brakiem wiedzy, informacji, znajomo[ci procedur, b. problemy i zaburzenia psychiczne, zdrowotne, rehabilitacja, c. trudno[ci finansowe Z analizy ankiet wynika, i| ofiary wypadkw drogowych bdz ich rodziny maj zespB oczekiwaD poBczonych wzajemnie si przenikajcymi potrzebami. Najwicej osb do stowarzyszeD i fundacji zgBasza si po pomoc finansow i prawn. W zale|no[ci od dziaBajcej fundacji jest to kilkana[cie osb. Najmniej osb bdz ich rodzin zgBasza si po pomoc psychologiczn  [rednio jest to do ok. 5 osb miesicznie, powy|ej 10 osb s to pojedyncze przypadki. Z punktu widzenia organizacji pomocy ofiarom wypadkw istotne jest w jakim okresie od wypadku ofiary i rodziny ofiar zgBaszaj si do stowarzyszeD bdz fundacji po pomoc psychologiczn. Odpowiedzi byBy r|ne. Najcz[ciej jednak jest to okres od miesica do trzech miesicy (4) oraz od trzech miesicy do pB roku (4). Rzadziej osoby zgBaszaj si wcigu miesica od wypadku (3). Bardzo rzadko w cigu tygodnia (1), po roku (1). Pi organizacji nie wypowiedziaBo si w tym zakresie.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 1. Czas, w jakim ofiary wypadkw drogowych zgBaszaj si po pomoc N=13 Fig.1. Time during which the road accidents victims report for help N=13 yrdBo: badania wBasne W przypadku rodzin ofiar potrzebujcych pomocy, najcz[ciej zgBaszaj si w okresie od trzech miesicy do pB roku (5), w cigu miesica (4), od miesica do trzech miesicy (3), w cigu tygodnia od zaistnienia wypadku (1). Pi o[rodkw nie udzieliBo |adnej odpowiedzi.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 2. Czas, w jakim rodziny ofiar zgBaszaj si do fundacji i stowarzyszeD Fig. 2. Time during which the road accidents victims families report to the foundations and associations. yrdBo: badania wBasne 2. O[rodki Interwencji Kryzysowych Na ankiet skierowan do O[rodkw Interwencji Kryzysowej odpowiedziaBo 15 zwojewdztw: mazowieckiego, [witokrzyskiego, zachodniopomorskiego, podkarpackiego (2), pomorskiego, [lskiego (3), Bdzkiego, lubuskiego, opolskiego, wielkopolskiego (2), dolno[lskiego. Podobnie jak w przypadku stowarzyszeD i fundacji, o[rodki interwencji kryzysowej funkcjonuj, w wikszo[ci przypadkw, ponad 5 lat. Zatem maj do[wiadczenie w zakresie prowadzonych dziaBaD. GBwn dziaBalno[ci O[rodkw Interwencji Kryzysowej (OIK), jest jak sama nazwa wskazuje, interwencja kryzysowa. W przypadku ofiar wypadkw drogowych polega ona na: zabezpieczeniu podstawowych potrzeb (psychologicznych, fizjologicznych) ofiar, zagwarantowaniu poczucia bezpieczeDstwa, zagwarantowaniu schronienia, udzielaniu wsparcia psychologicznego, prowadzeniu sesji terapeutycznych (terapii), edukacji w zakresie skutkw i objaww PTSD, zastosowaniu technik wczesnego odreagowania, udzielaniu pomocy krtkoterminowej  debriefing, normalizacji objaww, doznaD. Gdy chodzi o rodziny ofiar wypadkw to do najcz[ciej przeprowadzanych czynno[ci nale|: udzielanie wsparcia psychologicznego, przekazywanie informacji o zdarzeniu, pomoc prawna, pomoc psychologiczna, przeprowadzanie sesji terapeutycznych (terapii), udzielanie informacji o skutkach zdarzenia, pomoc w zapewnieniu podstawowych potrzeb, normalizacja objaww, rozmowa na temat uczu, doznaD, gotowo[ do niesienia pomocy. Z punktu widzenia podej[cia systemowego i potrzeby udzielania jak najszerszego wsparcia ofiarom, zapytano czy pracownicy O[rodka Interwencji Kryzysowej je|d| wraz z innymi sBu|bami ratowniczymi na miejsce wypadku, w celu udzielenia pomocy psychologicznej osobom poszkodowanym, bdz do rodzin ofiar, celem powiadomienia o[mierci ich bliskich. Osoby pracujce w 6 o[rodkach interwencji kryzysowej zgBosili fakt, i| wspBpracuj ze sBu|bami ratowniczymi (policja, stra| po|arna, pogotowie). Wwikszo[ci przypadkw jednak, nie zgBasza si takiego zapotrzebowania ze strony sBu|b, brak jest wspBpracy i przepBywu informacji, bdz brak dostatecznej ilo[ci pracownikw. Pracownicy OIK tylko w 4 przypadkach zgBosili fakt, i| je|d| ze sBu|bami ratowniczymi do rodzin ofiar celem poinformowania ich o [mierci bliskich. Zrednio do OIK zgBasza si w cigu roku w celu uzyskania pomocy psychologicznej od 1 do 5 osb poszkodowanych w wypadkach i tyle samo rodzin ofiar. W kilku o[rodkach odnotowano liczb 20 i wicej ofiar. Uczestnicy wypadkw drogowych zgBaszaj si do OIK w r|nych okresach czasu po wypadku. Najcz[ciej jest to okres od trzech miesicy do pB roku (6), od miesica do trzech miesicy (5), w cigu miesica od wypadku (4). Rzadziej w cigu tygodnia od wypadku (3). Pojedyncze przypadki, gdy osoby zgBaszaj si po roku od zdarzenia (1), lub w pzniejszym terminie (1). Ka|d z wymienionych odpowiedzi wskazaBy 2 o[rodki, 1 o[rodek nie udzieliB odpowiedzi na to pytanie.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 3. Czas, w jakim ofiary wypadkw drogowych zgBaszaj si po pomoc do OIK, N=12 Fig. 3. Time during which the road accidents victims report for help to OIK, N=12 * wynikw nie nale|y sumowa, gdy| OIK udzielaBy wicej ni| jednej odpowiedzi yrdBo: badania wBasne W przypadku rodzin ofiar, czas w jakim zgBaszaj si do OIK wynosi od trzech miesicy do pB roku (7), od miesica do trzech miesicy (4), w cigu miesica od wypadku (4). Rzadziej w cigu tygodnia od wypadku (2). Okres czasu powy|ej roku zgBosiB tylko jeden o[rodek, za[ wszystkich odpowiedzi mo|liwych do zaznaczenia udzieliBy 2 o[rodki. Tak|e 2 o[rodki nie wypowiedzieli si w tym zakresie. SzczegBowe dane prezentuje wykres poni|ej.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 4. Czas, w jakim rodziny ofiar wypadkw drogowych zgBaszaj si po pomoc do OIK, N=11 Fig. 4. Time during which the road accidents victims families report for help to OIK, N=11 yrdBo: badania wBasne Problemy natury psychicznej, z jakimi zgBaszaj si poszkodowani wymieniane przez przedstawicieli organizacji (stowarzyszeD, fundacji, OIK) to: PTSD, ASD, poczucia winy, lku (objawy lkowe), lku przed jazd samochodem, zaburzeD snu, problemw wkontaktach interpersonalnych, obni|onej samooceny, utraty poczucia wBasnej warto[ci, trudno[ci z przystosowaniem si do |ycia, trudno[ci z uporaniem si z reakcj pourazow, trudno[ci z prze|ywaniem straty, |aBoby, natarczywych wspomnieD zwizanych ztraumatycznymi wydarzeniami, trudno[ci z koncentracj uwagi, skBonno[ci do naBogw, poczucia bezsilno[ci. Dodatkowo: zaburzenia zdrowia psychicznego, nadu|ywania [rodkw psychotropowych, nieumiejtno[ci akceptacji kalectwa, niepeBnosprawno[ci, trudno[ci/zakBcenia funkcjonowania zawodowego, poczucia  bycia ci|arem dla rodziny , braku zrozumienia, depresji nieradzenia sobie w |yciu, apatii, strachu przed pojazdami wszelkiego typu, braku akceptacji, frustracji, bezsenno[ci. Rodziny ofiar wypadkw zgBaszaj nastpujce problemy: lk o stan zdrowia bliskiej osoby, niepewno[ jak postpowa i zachowywa si w stosunku do osoby bliskiej poszkodowanej, zBo[, |al, trudno[ci w relacjach z blisk osob, trudno[ci z prze|ywaniem straty i |aBoby, trudno[ci z modyfikacj |ycia po wypadku, problemy rodzinne, bezsilno[ w pomocy ofierze/bezradno[, poczucie winy. Dodatkowo: nieumiejtno[ pogodzenia si z kalectwem, niepeBnosprawno[ci czBonka rodziny, obwinianie si za skutki zdarzenia, brak [rodkw finansowych na leczenie, strach zwizany z problemami finansowymi, problemy zwizane z cigB opiek, pro[ba o pomoc psychologiczn. Wszystkie badane instytucje podkre[laj zgodnie, |e sBabo[ciami systemu pomocy ofiarom wypadkw drogowych s midzy innymi: brak systemu informacyjnego dotyczcego pomocy rehabilitacyjnej, prawnej, psychologicznej, skomplikowany system prawny, brak instytucji oraz uregulowaD prawnych chronicych interesy ofiar w procesie likwidacji szkody przez zakBadu ubezpieczeniowe, brak systemu i do[wiadczeD w zakresie pomocy psychologicznej dla ofiar. 3. Policjanci Ruchu Drogowego Specyficzn grup, ktra codziennie uczestniczy w ludzkiej tragedii, jako po[redni uczestnicy wypadku drogowego, majcy kontakt z jego ofiarami oraz ich bliskimi, s Policjanci WydziaBu Ruchu Drogowego. Oni czsto, jako pierwsi bdc na miejscu zdarzenia mog udzieli  pomocy psychologicznej ofiarom wypadkw. Pomoc psychologiczna, gBwnie wsparcie, oferowane przez sBu|by ratownicze, rwnie| policjantw, w tym przypadku odgrywa rol pomocnicz wobec ich podstawowej roli zawodowej. Niemniej jednak dostarczajc r|nych niezbdnych informacji, mog przyczynia si do poprawy stanu psychicznego osb poszkodowanych. W badaniu wziBo udziaB 1700 Policjantw Ruchu Drogowego ze wszystkich wojewdztw zterenu caBej Polski. Wikszo[ z nich to osoby do[wiadczone zawodowo (47,5% stanowi Policjanci ze sta|em pracy w policji pomidzy 5 a 15 lat; 29,5% stanowi Policjanci, ktrzy pracuj w policji powy|ej 15 lat; Policjanci mBodzi sta|em pracy stanowi 23% badanych). Wielu z funkcjonariuszy (83,7%), w[rd du|ej liczby czynno[ci, jakie musz wykona na miejscu zdarzenia, nie zapomina o ofiarach wypadkw drogowych, interesujc si ich stanem psychicznym. Tabela 2 Zainteresowanie stanem psychicznym ofiar wypadkw drogowych Table 2 Interest shown in the mental state of the road accidents victims N%brak zainteresowania27516,3wyra|anie zainteresowania140783,7ogBem 1682100,0brak danych181 * odsetek obliczony dla populacji N = 1682 yrdBo: badania wBasne Policjanci poproszeni zostali o okre[lenie, z jakimi reakcjami czy zachowaniami uuczestnikw wypadkw drogowych spotykaj si najcz[ciej. Odpowiedzi prezentuje tabela i wykres poni|ej. Tabela 3 Reakcje uczestnikw wypadku obserwowane przez policjantw Table 3 Reactions of the accident participants observed by the policemen ReakcjeN%**gniew, irytacja53731,6pBacz123372,6roz|alenie40924,1roszczenia26715,7poczucie winy41724,6agresja34720,4lk64638,1nerwowo[102260,2bezradno[63637,5trudno[ w koncentracji uwagi65538,6brak reakcji emocjonalnych925,4brak odpowiedzi30,2 * wynikw nie nale|y sumowa gdy| policjanci mogli udziela wicej ni| jednej odpowiedzi ** procent obliczony dla populacji N=1697 yrdBo: badania wBasne  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 5. Reakcje uczestnikw wypadku obserwowane przez Policjantw Fig. 5. Reactions of the accident participants observed by the policemen yrdBo: badania wBasne Jak wynika z powy|szego, Policjanci obserwuj wiele reakcji ofiar wypadkw na sytuacj, w jakiej si znalezli. Najczstsz jest pBacz (72,6% policjantw zaznaczyBo tak odpowiedz). W dalszej kolejno[ci s to nerwowo[ (60,2%), trudno[ w koncentracji uwagi (38,6%), lk (38,1%), bezradno[ (37,5%), gniew, irytacja (31,6%). Brak reakcji emocjonalnych policjanci obserwuj zaledwie u ok. 5% ofiar wypadkw. Wa|nym zagadnieniem dla poszkodowanych w wypadkach jest to, czy otrzymali odpowiednie informacje dotyczce tego, |e istniej instytucje, w ktrych mog otrzyma pomoc. Zapytano, wic Funkcjonariuszy Policji, czy oni takich informacji poszkodowanym udzielaj. Dane prezentuje poni|sza tabela. Tabela 4 Udzielanie informacji osobom poszkodowanym przez Policjantw Table 4 Providing information to the injured persons by the Policemen N%nie75245,2o pomocy finansowej41024,7o pomoc prawnej63438,1o pomocy psychologicznej33119,9brak danych382,2 * wynikw nie nale|y sumowa gdy| policjanci mogli udziela wicej ni| jednej odpowiedzi ** odsetek obliczony dla populacji N = 1662 yrdBo: badania wBasne Jak wynika z powy|szej tabeli informacji dotyczcych instytucji, w ktrych poszkodowani mog uzyska pomoc, nie udziela prawie poBowa funkcjonariuszy (45,2%). 38% policjantw udziela informacji dotyczcej instytucji, gdzie mog uzyska pomoc prawn, 24,7% informuje o instytucjach, gdzie mog uzyska pomoc finansow i 19,9% udziela informacji o instytucjach, gdzie osoby poszkodowane znajd pomoc natury psychologicznej. Sami poszkodowani w wypadkach nie pytaj o instytucje, w ktrych mog uzyska pomoc (50,8% odpowiedzi Policjantw). Je[li natomiast s tym zainteresowani, to zazwyczaj chodzi o pomoc prawn (33,68%), w drugiej kolejno[ci (29,1%) o instytucje udzielajce pomocy finansowej, a najmniej poszkodowanych (7,9%) pyta o instytucje udzielajce pomocy psychologicznej. Mo|e wynika to z tego, i| uczestnicy wypadkw drogowych nie zdaj sobie sprawy z tego, jakie mog by w przyszBo[ci psychiczne konsekwencje uczestnictwa w zdarzeniu, jakim jest wypadek drogowy. Na miejscu zdarzenia, w momencie gdy miaBo ono miejsce, wydaje si im to nieistotne. Tabela 5 Czy ofiary wypadkw pytaj o instytucje, w ktrych mog uzyska pomoc? Table 5 Do accidents victims ask about the institutions, where they can receive help? N%nie pytaj85350,8tak, o pomoc finansow48829,1tak, o pomoc prawn56433,6tak, o pomoc psychologiczn1327,9brak odpowiedzi211,2 * wynikw nie nale|y sumowa gdy| policjanci mogli udziela wicej ni| jednej odpowiedzi ** odsetek obliczony dla populacji N = 1679 yrdBo: badania wBasne Na podstawie obserwacji i do[wiadczeD, Policjanci widz potrzeb konieczno[ci udzielania pomocy psychologicznej - wsparcia poszkodowanym w wypadkach. Wikszo[ Policjantw (84,9%) nie spotkaBa si w swojej pracy z udzielaniem pomocy psychologicznej (interwencji) po wypadku na miejscu zdarzenia. Wspomina o tym jedynie 15% Funkcjonariuszy. Takiego wsparcia udzielali: Policjanci (37,3%), psycholog policyjny (26,3%), psycholog cywilny (6,3%), lekarz (11,5%), pracownik sBu|by ratowniczej (6,3%), stra|ak (2,7%), ksidz (1,6%), osoba bliska (1,2%), osoba postronna (0,8%), pracownik OIK (0,8%). Tabela 6 Osoby udzielajce wsparcia na miejscu zdarzenia Table 6 Persons providing assistance at the accident spot N%psycholog166,3psycholog policyjny6626,3policjant9437,3lekarz2911,5stra|ak72,7pracownik sBu|by ratowniczej (ratownik)166,3osoba najbli|sza, rodzina31,2ksidz41,6osoba postronna20,8pracownik OIK20,8 * wynikw nie nale|y sumowa gdy| Policjanci udzielali wicej ni| jednej odpowiedzi ** odsetek obliczony dla populacji N =252 yrdBo: badania wBasne  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 6. Osoby udzielajce wsparcia na miejscu zdarzenia Fig. 6. Persons providing assistance at the accident spot yrdBo: badania wBasne Policjanci zapytani o to:  Czy im zdarzyBo si udziela wsparcia uczestnikom wypadku? w poBowie wypowiedzieli si twierdzco (51%), a w poBowie, i| nie miaBo to miejsca (49%). Ponad 27% ankietowanych Policjantw udziela go przy ka|dym zdarzeniu i prawie tyle| samo (26,6%) tylko przy ci|kim wypadku. Prawie co drugi badany Policjant, niezale|nie od ci|ko[ci zdarzenia, udziela wsparcia bardzo rzadko. Tych, ktrzy odpowiedzieli twierdzco zapytano o sBowa i gesty, jakich u|ywali/u|ywaj w stosunku do ofiar wypadkw drogowych bdz ich bliskich. 250 osb, nie podaBo |adnych przykBadw. Policjanci jako metod wsparcia stosuj najcz[ciej spokojn rozmow (29,4%). U|ywaj sBw pocieszenia. Uspokajaj sBowami  Wszystko bdzie dobrze (18,5%),  Prosz si uspokoi (23,4%),  Prosz si nie martwi (8,5%). Wielu z nich za element wspierajcy uznaBo udzielanie informacji o tym co si staBo, odalszych procedurach, gdzie uda si po pomoc (8%). Gdy chodzi o udzielenie pomocy poprzez gesty najcz[ciej byBy to oglne zapewnienie poczucia bezpieczeDstwa, ciszy, spokoju (2%), oraz przytulenie (2%), u[cisk dBoni, bdz trzymanie za rk (2,4%). Ponad poBowa Funkcjonariuszy (60,3%) deklaruje, |e zdarzyBo im si zawiadamia rodziny ofiar wypadkw drogowych o [mierci ich bliskich, w wikszo[ci przypadkw (97%) nie towarzyszyB im psycholog, ani pracownik OIK (osoba specjalistycznie przygotowana do radzenia sobie z reakcjami osb, ktre tak informacj otrzymuj). Policjanci (4%), ktrzy przyznali, i| wspBpracuje si z O[rodkami Interwencji Kryzysowej bdz innymi instytucjami, ktre profesjonalnie przygotowane, przeprowadzaj interwencj bdz udzielaj wsparcia ofiarom wypadku lub ich rodzinom, jako przykBad wspBpracy podali: starostwo powiatowe, powiatowe centrum pomocy rodzinie, psychologa policyjnego, zespB biegBych psychologw przy KWP, psychologa cywilnego, urzd miasta, wojewod oraz fundacje zajmujce si pomoc ofiarom wypadkw drogowych. 4. Uczestnicy wypadkw drogowych Ankieta dla ofiar wypadkw drogowych, ze wzgldu na poruszane, trudne dla osb poszkodowanych kwestie, w wikszo[ci przypadkw przeprowadzana byBa na terenie wojewdztwa mazowieckiego indywidualnie przez psychologa ZPT. Badania te potraktowano jako pilota|owe, majce na celu zapoznanie si z ogln sytuacj ofiar wypadkw, sposobem radzenia sobie przez nie z codziennymi sytuacjami oraz pomoc jaka zostaBa im udzielona po wypadku. Grup badan stanowiBo 37 osb, z czego 15 osb (40,5%) to kobiety, a 22 (59,5%) m|czyzni. RozkBad wiekowy badanych przedstawia si nastpujco: Tabela 7 Wiek badanych Table 7 Age of the people questioned WiekN = 37%18- 24 lata924,325-39 lat1848,740-55 lat821,656 i wicej lat25,4 Najliczniejsz grup stanowiBy osoby w przedziale wiekowym 25-39 lat. Gdy chodzi o czas w jakim wydarzyB si wypadek najliczniejsz grup, stanowiBy osoby, ktre uczestniczyBy w wypadku dalej ni| 5 lat wstecz. Istnieje zatem mo|liwo[, |e mog nie pamita niektrych informacji, sytuacji, reakcji.  Rys. 7. Czas w jakim wydarzyB si wypadek Fig. 7. Period in which the accident occurred yrdBo: badania wBasne W 17 przypadkach (46%) wypadek zdarzyB si na obszarze zabudowanym, a w 20 (54%) na obszarze niezabudowanym na terenie r|nych wojewdztw. Ankietowani uczestniczyli w wypadku: jako kierujcy pojazdem - 16 osb (44,4% odpowiedzi), jako pasa|erowie  14 osb (38,9%), jako piesi  5 osb (13,9%), inny uczestnik - ojciec sprawcy wypadku  2,8%. Jedna osoba nie udzieliBa odpowiedzi na to pytanie.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 8. Rodzaj uczestnictwa w wypadku drogowym Fig. 8. Type of participation in the road accident yrdBo: badania wBasne Gdy chodzi o skutki danego wypadku to: 21 osb zostaBo rannych (61,0%), w 5 przypadkach (14,7%), rannymi byli zarwno dana osoba, jak i inne osoby w pojezdzie. W3 przypadkach (8,8%) ranni byli pasa|erowie pojazdu, o ktrych wspomina osoba badana, 2 (5,9%) przypadki to ranni pasa|erowie innego pojazdu, 2 (5,9%) przypadki to ranni uczestnicy ruchu, w 2 przypadkach (5,9%) byBy osoby [miertelne. 3 osoby, nie udzieliBy odpowiedzi na to pytanie. 26 ankietowanych (70,2%) zdeklarowaBo, i| byB to ich pierwszy wypadek, a w 11 przypadkach (29,8%), byB to kolejny wypadek. Wikszo[ badanych ofiar wypadkw (77,8%) wskazuje, |e na miejscu zdarzenia nikt nie zainteresowaB si ich stanem psychicznym, a w 83,8% przypadkach nie udzielono im wsparcia psychologicznego. 63,9% badanych nie sByszaBa o organizacjach, fundacjach, stowarzyszeniach udzielajcych r|nego rodzaju pomocy ofiarom drogowym bdz ich bliskim. Badanych zapytano tak|e czy po wypadku udzielono im informacji, gdzie uda si po pomoc. Odpowiedzi prezentuje tabela poni|ej. Tabela 8 Udzielenie informacji o pomocy Table 8 Providing information about the assistance N%nie2978,4tak, pomoc finansow513,5tak, pomoc prawn410,8tak, pomoc psychologiczn12,7 * wynikw nie nale|y sumowa gdy| ofiary mogBy udziela wicej ni| jednej odpowiedzi W prawie 79% osb nie uzyskaBo takiej informacji, 13,5% uzyskaBo informacje opomocy finansowej, 10,8% o pomocy prawnej a niecaBe 3% o pomocy psychologicznej. Takiej informacji udzielili lekarz, znajomi, policja, osoba dowiedziaBa si samodzielnie, firma chcca odzyska ubezpieczenie powiadomiBa o tym w szpitalu. Uczestnicy wypadkw drogowych przyznaj, i| rozmawiaj o swoich reakcjach, odczuciach, prze|yciach zwizanych z wypadkiem. Osobami godnymi zaufania s przede wszystkim bliscy (67,6% odpowiedzi), znajomi, przyjaciele (59,5% odpowiedzi), dwie osoby (5,4%) konsultowaBy si z psychologiem, trzy osoby rozmawiaBy ze sBu|bami ratowniczymi (8,1%). Jedna osoba (2,7%) zadeklarowaBa, i| nie miaBa z kim na ten temat porozmawia, a 5 osb (13,5%) w ogle nie rozmawiaBo o tym z nikim.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 9. yrdBo wsparcia Fig. 9. Source of support yrdBo: badania wBasne Zdecydowana wikszo[ uczestnikw wypadkw (35 osb  94,6%) nie uczestniczyBa po wypadku w |adnej terapii psychologicznej. UczestniczyBy w niej jedynie 2 osoby (5,4%). 6 osb, spo[rd badanych, jezdzi na wzku, bdz porusza si o kulach. Doznane obra|enia s widoczne w 12 przypadkach (32,4%), w 8 przypadkach (66,7%) maj wpByw na codzienne funkcjonowanie tych osb. Wiele z nich przyzwyczaiBo si ju| do tej sytuacji i stara si radzi sobie samodzielnie. Jednak cz[ z nich (4 zdeklarowane osoby  33,4%) potrzebuje opieki bdz pomocy innych osb przy wykonywaniu codziennych czynno[ci. Niektrzy skarz si na bariery natury architektonicznej. Kilka z tych osb (4), gBwnie poruszajcych si na wzkach inwalidzkich, przyznaje, i| te widoczne obra|enia obni|aj ich samoocen. Konsekwencje wypadku drogowego wi| si zazwyczaj z pobytem w szpitalu. Tak te| byBo w przypadku wikszo[ci ankietowanych osb. Ich pobyt w szpitalu trwaB od kilka godzin, poprzez kilka dni, miesicy, a| do 2 lat z przerwami. Wielu z nich potrzebowaBa rwnie| rehabilitacji (tak potrzeb deklarowaBo 12 osb  33,3%), ktra trwaBa od 2tygodni, poprzez kilka miesicy. W 6 (50%) przypadkach trwa nadal (nawet 2-4 lata). WizaBo si to z ponoszeniem dodatkowych kosztw, ktre zazwyczaj (11 przypadkw - 30,5%) pokrywaj sami poszkodowani, czsto z anga|owaniem dodatkowych osb. U 7 osb (18,9% badanych) orzeczono znaczny stopieD niepeBnosprawno[ci, u innych (5 osb  16,2%) procentowy uszczerbek na zdrowiu. Z punktu widzenia tematu referatu zainteresowanie budz reakcje emocjonalne, jakie pojawiaj si u uczestnikw zdarzenia bezpo[rednio po wypadku. S nimi: Tabela 9 Reakcje uczestnikw wypadku Table 9 Reactions of the accident participants ReakcjeN = 34%gniew, irytacja1441,2pBacz823,5roz|alenie926,5roszczenia25,9poczucie winy411,8agresja720,6lk1029,4nerwowo[1132,3bezradno[1338,2trudno[ w koncentracji uwagi1029,4brak reakcji emocjonalnych617,6 * wynikw nie nale|y sumowa gdy| ofiary mogBy udziela wicej ni| jednej odpowiedzi Ocenie poddano rwnie| objawy, ktre wystpiBy u badanych osb jaki[ czas po wypadku. Badani wypowiadali si na 3 pBaszczyznach: czy w ogle wystpiBy, ktre z nich trwaBy dBu|ej ni| miesic, a ktre utrzymuj si do tej pory.  SHAPE \* MERGEFORMAT  Rys. 10. Porwnanie wystpienia i czasu trwania r|nych objaww Fig. 10. Comparison of the times of occurrence and duration of various symptoms yrdBo: badania wBasne A  powtarzajce przypominanie zdarzenia np. obrazy z wypadku staj Pani/Panu przed oczami B  powtarzajce si sny zwizane z wypadkiem C  podenerwowanie, napicie, stres w przypadku zetknicia si z kim[/czym[ co przypomina wypadek D  silne reakcje fizjologiczne na skutek przypominania sobie o wypadku E - unikanie my[li, rozmw zwizanych z wypadkiem F  niezdolno[ do przypominania sobie wa|nego aspektu wypadku G  utrata zainteresowaD dla spraw, ktre kiedy[ byBy wa|ne H  pesymistyczna ocena przyszBo[ci i perspektyw |yciowych I  czstsze ni| przed wypadkiem napady zBo[ci, wybuchy gniewu J  trudno[ci z koncentracj uwagi K  wytrcanie z rwnowagi, uczucie strachu zwizane z nagBymi bodzcami np. dzwik klaksonu, pisk opon L  brak utrzymujcych si reakcji Reakcj, ktra pojawiBa si u najwikszej liczby poszkodowanych w wypadkach (u57,1% badanych) jest  podenerwowanie, napicie, stres w przypadku zetknicia si zkim[/czym[ co przypomina wypadek . Ta reakcja, najcz[ciej z wymienionych, utrzymywaBa si przez okoBo miesic, oraz u wielu z osb wystpuje jeszcze do tej pory (21,4% osb wskazaBo tak odpowiedz). Drug najcz[ciej wystpujc po wypadku drogowym u badanych osb reakcj jest  powtarzajce przypominanie zdarzenia np. obrazy z wypadku staj Pani/Panu przed oczami  46,4%. Jedynie 3 osoby uznaBy, i| mimo wystpienia wymienionych objaww po wypadku, trwaBy one krcej ni| miesic. PozostaBe osoby wskazaBy utrzymywanie si niektrych objaww przez miesic. Wiele osb poradziBo sobie z tymi objawami. Jednak u 14 ankietowanych uczestnikw wypadkw, cze[ z tych objaww trwa do tej pory. Zdecydowanie najdBu|ej trwajcym objawem, wystpujcym do tej pory u 21,4% badanych jest  podenerwowanie, napicie, stres w przypadku zetknicia si z kim[/czym[ co przypomina wypadek , w drugiej kolejno[ci jest to  unikanie my[li, rozmw zwizanych z wypadkiem - 14, 3% badanych zaznaczyBo ten objaw jako trwajcy do chwili obecnej. Badani, szczeglnie Ci poruszajcy si na wzku przyznaj, i| po wypadku, wszystko w ich |yciu si zmieniBo. Ci, ktrzy widz r|nic w sposobie my[lenia, zachowania wskazuj, i| dotyczy ona oglnego funkcjonowania, wygldu, niemo|no[ci uprawiania sportu, hobby, zmniejszenia poczucia bezpieczeDstwa, zwikszonej powagi, spokoju. U wikszo[ci badanych osb (62,1%) wypadek zmieniB co[ w |yciu. Zmiana ta dotyczy zarwno sfery maB|eDskiej/partnerskiej (29,7%), jak i rodzinnej/przyjacielskiej  (40,5%), zawodowej (29,7%), religijnej (27%) oraz zmiana trybu |ycia, niemo|no[ uprawiania sportu, hobby, zmniejszenie aktywno[ci. ZmieniB si te| sposb uczestnictwa w ruchu drogowym. Badani zauwa|yli, i| s czujniejszymi kierowcami, wykazuj brak zaufania w stosunku do innych kierowcw, ostro|no[ w trakcie prowadzenia pojazdu, zachowywanie wikszego odstpu swojego pojazdu od innych pojazdw. W[rd tej grupy znalezli si rwnie| tacy, ktrzy s du|o ostro|niejsi przechodzc przez ulic, a niektrzy wykazuj strach przed korzystaniem zkomunikacji miejskiej. Badanych zapytano rwnie| o satysfakcj z przyznanego im odszkodowania. Wikszo[ (17 osb - 58,6%) byBa usatysfakcjonowana otrzymanym odszkodowaniem ztytuBu ubezpieczenia. Usatysfakcjonowanych nie byBo 12 osb (41,4%). 8 osb nie ustosunkowaBo si do tego zagadnienia. Powy|sze wyniki potwierdzaj, i| zdarzenie traumatyczne, jakim jest wypadek drogowy dla ka|dego uczestnika jest spraw indywidualn. Wikszo[ z badanych osb funkcjonuje normalnie, jednak dla wielu jest to prze|ycie, ktre wpBywa na samoocen, codzienne funkcjonowanie, jako[ |ycia, niemo|no[ realizowania si zawodowo, hobbystycznie, spoBecznie. Osob chor czeka bardzo dBuga, czsto nieBatwa droga, powrotu do zdrowia. Pomocny mo|e okaza si kontakt z osobami, ktre przez to przeszBy i mo|liwo[ podzielenia si swoimi do[wiadczeniami. Im wcze[niej osoba poszkodowana zgBosi si do psychologa, czy terapeuty, tym szybciej odzyska spokj i bdzie mogBa prowadzi satysfakcjonujce |ycie. GBwnym zaBo|eniem systemu pomocy, w tym przede wszystkim pomocy psychologicznej, ofiarom wypadkw drogowych jest umo|liwienie powrotu do normalnego funkcjonowania w spoBeczeDstwie. Podsumowanie oraz propozycje zmian majcych na celu pomoc ofiarom wypadkw drogowych i ich rodzinom Wyniki z ankiet z O[rodkw Interwencji Kryzysowej oraz stowarzyszeD i fundacji dziaBajcych na rzecz ofiar wypadkw drogowych wskazuj, |e pomimo, tak ogromnej liczby ofiar, o jakich mwi statystyki niewiele osb zgBasza si po pomoc psychologiczn do tego typu organizacji. Wiele ofiar wypadkw trafia do prywatnych gabinetw, ponoszc samodzielnie koszty leczenia. Mo|e wynika to z braku oglnodostpnej informacji oistnieniu takich bezpBatnych placwek oraz z wci| istniejcego w umysBach Polakw prze[wiadczenia, |e problemy rozwi| si same bez udziaBu i pomocy specjalisty. Tymczasem jest to pojecie mylne, gdy| czBowiek pomimo, i| ma zdolno[ do radzenia sobie ze stresem |yciowym, jego mo|liwo[ci w przypadku radzenia sobie ze stresem traumatycznym s niewielkie. W zwizku z sugestiami, propozycjami osb/ instytucji uczestniczcych w badaniach zidentyfikowano nastpujce potrzeby oraz propozycje rozwizaD w tym zakresie. WspBpraca Najwa|niejsze jest nawizanie wspBpracy pomidzy przedstawicielami administracji publicznej, sBu|b ratowniczych, terapeutami, wolontariuszami. KoncentrowaBa by si ona na wspomaganiu ludzi, ktrzy znalezli si w trudnej sytuacji |yciowej. Istotne byByby zatem konkretne procedury okre[lajce proces wspBpracy midzy poszczeglnymi instytucjami. O braku takiej wspBpracy wspominaj zarwno O[rodki Interwencji Kryzysowej, jak iPolicjanci Ruchu Drogowego. Obecnie ratownicy interwencyjni wspBpracuj m.in. ze stra| po|arn w Poznaniu. Podobny pomysB maj Gorzowscy policjanci i stra|acy, uznajc za wskazan pomoc osobom poszkodowanym na miejscu zdarzenia. Pomoc Nastpstwem urazowych do[wiadczeD mog by trwaBe i rozlegBe zaburzenia. Aby im zapobiega nale|y interweniowa jak najszybciej po zdarzeniu. Piln potrzeb jest wic zarwno pomoc psychologiczna, ale rwnie| materialna oraz prawna. Aby uBatwi poszkodowanym w wypadkach drogowych otrzymanie takiej pomocy, powinno powsta Centrum Pomocy, bdce koordynatorem dziaBaD pomocowych w lokalnych o[rodkach pomocy poszkodowanym w wypadkach drogowych w r|nych wojewdztwach. WCentrum tym ofiary wypadku mogByby otrzyma bezpBatn porad oraz informacj oplacwkach znajdujcych si najbli|ej miejsca zamieszkania, mogcych udzieli pomocy w zakresie prawa, medycyny, psychologii oraz wskazali gdzie i jak uzyska pomoc materialn. Wi|e si to z utworzeniem na terenie kraju bezpBatnych o[rodkw poradnictwa i pomocy psychologicznej, ktre dziaBaByby wedBug opracowanych wcze[niej standardw. Niezwykle pomocne mo|e si okaza tworzenie grup wsparcia. Podobnie jak bezpo[rednie ofiary wypadkw, rwnie| i sBu|by ratownicze nara|one s na traumatyczny stres (stra|acy, lekarze, sanitariusze, zespoBy ratownictwa specjalistycznego ifunkcjonariusze policji). Ratujc ludzi i opiekujc si nimi, wykonujc zadania zwizane z identyfikacj i transportem zwBok, nara|ajc si na niebezpieczeDstwa, potrzebuj pomocy by sprosta wyzwaniom zwizanym z ich prac. Policjanci, biorcy udziaB wbadaniach postulowali ch spotkaD z psychologiem nie tylko dla poszkodowanych ale idla nich samych. Z naszych badaD wynika, |e 5% badanych Policjantw korzystaBo bdz korzysta z pomocy psychologa w zwizku z wykonywan prac. Informacje Piln potrzeb jest zapewnienie dostpu do informacji o wypadku, o prawach poszkodowanych, o sposobie postpowania z firm ubezpieczeniow, roszczeniach cywilnych, organizacjach pomocy ofiarom wypadkw drogowych, objawach psychologicznych mogcych wystpi po wypadku. Zastosowanie jak najszerszych dziaBaD informacyjnych (kampanie spoBeczne, edukacja), opracowanie i upowszechnianie materiaBw psychoedukacyjnych, informacyjnych, dotyczce mo|liwo[ci uzyskania pomocy, daByby cz[ciowe rozwizanie problemu. Informacje dotyczce procedur, psychologicznych symptomw zaburzeD itp., mogByby by zamieszczone w specjalnie przygotowanej broszurze, ktra byBaby rozpowszechniana przez policj, pogotowie, szpitale, sdy. Niektre organizacje rozpowszechniaj informacje o pomocy, jednak|e w niedostatecznej skali. Policja powinna, z mocy prawa, informowa ofiary wypadkw drogowych i ich rodziny o szczegBach i postpach prac w ich sprawach. Taki postulat wystosowali zarwno policjanci, jak i OIK, stowarzyszenia i fundacje Szkolenia, psychoedukacja Aby sprawnie udziela pomocy psychologicznej niezbdna jest specjalistyczna wiedza. Szkoleniami powinni by objci zarwno psychologowie udzielajcy pomocy ofiarom wypadkw drogowych, ale rwnie| sBu|by ratownicze, wolontariusze. Funkcjonariusze czynnie zajmujcy si ofiarami wypadkw w analizowanych badaniach postulowali wicej szkoleD z zakresu pomocy ofiarom wypadkw drogowych, sposobw radzenia sobie z ich reakcjami, sposobw udzielania wsparcia. Szkolenie umiejtno[ci udzielania pomocy psychologicznej mo|e usprawni komunikacj, uBatwi zrozumienie, podwa|y nieprawidBowe przekonania oraz promowa okazywanie empatii i wsparcia emocjonalnego w sytuacjach kryzysowych. Wymaga to jednak od sBu|b ratowniczych, w tym rwnie| policjantw, znajomo[ci psychologicznych efektw traumatycznych wydarzeD. Ratownik mo|e odegra istotn rol w normalizowaniu reakcji i uczu ofiary, uprzedzajc j oraz czBonkw rodziny o mo|liwych objawach, ktrych mog do[wiadczy. Dostarczenie informacji na temat PTSD jest podstawow interwencj ima du|e znaczenie dla odzyskania rwnowagi. Funkcjonariusz ju| na miejscu zdarzenia mo|e wskaza zrdBa wsparcia i nakBania do korzystania z nich bezpo[rednio po wypadku. Z pocztku najbardziej skuteczne jest wsparcie emocjonalne w postaci np. empatycznego sBuchania. W przygotowywaniu stosownych szkoleD nie nale|y zapomina o programach wsparcia dla samych ratownikw (policjantw). Zapewnienie systematycznej edukacji r|nych grup spoBecznych w zakresie szeroko rozumianej profilaktyki i psychoedukacji jest ponadto dziaBaniem zapobiegajcym wypadkom drogowym. Procedury prawne Obecnie ofiary napotykaj szereg skomplikowanych procedur w zakresie uzyskiwania odszkodowaD, ktre, w ich ocenie, s nieadekwatne do poniesionych strat. Poziom odszkodowaD musi by stosowny do wielko[ci strat poniesionych przez ofiar wypadku drogowego, nie dyskryminujc strat psychicznych. Jedno z najtrudniejszych dziaBaD, ktre wymaga reakcji wBadz, na r|nych szczeblach administracji paDstwowej, to opracowanie spjnych i efektywnych procedur. Osoby, ktre ulegBy wypadkom, s poszkodowane nie tylko fizycznie. U tych, ktrych konsekwencje uczestnictwa w wypadku s mniejsze, potrzeba tylko spoBecznego wsparcia, u innych za[, objawy mog by tak nasilone i trwa tak dBugo, |e znaczco zakBcaj codzienne |ycie jednostki i wymagaj leczenia. Dlatego te| wa|nym wydaje si opracowywanie i monitorowanie programw pomocy, skierowanych szczeglnie do osb, ktre ulegBy wypadkowi i w jego wyniku poniosBy koszty zwizane z utrat zdrowia fizycznego, ale rwnie| i psychicznego. LITERATURA: American Psychiatric Association, APA (2008). Kryteria diagnostyczne wedBug DSM-IV-TR. WrocBaw: Elsevier Urban & Partners. Badura - Madej W., (1996). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Blanchard E.B., Hickling E.J., Taylor A.E., Loos W.R., Forneris C., (1995). Psychiatric morbidity associated with motor vehicle accidents. J. Nerv.Ment.Dis., 183 s. 495-504. Borys. B., (2004). Sytuacje ekstremalne i ich wpByw na stan psychiczny czBowieka. Psychiatria. Tom1, nr 2. Bryant R.A., Harvey A.G. (2003). ZespB ostrego stresu. Warszawa: PWN. Cielecki, SzczypaDska  Program wdro|enia w wybranych wojewdztwach zaBo|eD koncepcji Krajowego Programu Pomocy Ofiarom Przestpstw w oparciu o tworzon sie pomocy ofiarom przestpstw (SPOP)   HYPERLINK "http://www.pomoc.brpo.gov.pl/pliki/1175166698.pdf" http://www.pomoc.brpo.gov.pl/pliki/1175166698.pdf. Data dostpu 16.12.2007. Lokalne O[rodki Wsparcia dla pokrzywdzonych przestpstwem dziaBajce w ramach rzdowego projektu pilota|owego - Dudek B., (2003). Zaburzenia po stresie traumatycznym. GdaDsk: GdaDskie Wydawnictwo Psychologiczne. FEVR. Impact of Road Heath and Injury  Research into Prinicpal Causes of Declain In Quality of Life and Living Standards Suffered by Road Crash Victims and Victims Families, European Federation of Road Traffic Victims, Berne, Suisse. 1995. GAMBIT 2005. Krajowy Program BezpieczeDstwa Ruchu Drogowego na lata 2005-2007-2013. Program przyjty przez Rad Ministrw w dniu 19 kwietnia 2005. Gulcz M., Polak M., (2002). Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu wybranych zaburzeD lkowych: zespoBu lku napadowego i PTSD. Nowiny Psychologiczne. 2, s. 29-49. Haegi M., (1998). SpoBeczne koszty wypadkw drogowych. Przyczyny degradacji warunkw |ycia ofiar wypadkw drogowych i ich rodzin. MateriaBy Seminaryjne GAMBIT 98. GdaDsk. Janoff-Bulman R.J., Wortman C.B., (1987). Attributions of blame and coping in the  real world . Severe accident victims react to their lot. Journal of Personality and Social Psychology, 35, 351-363. Joseph S., Wiliams R., Youle W., (1997). Understanding Posttraumatic Stress. Willey, New York. Joseph S., Brewin C.R., Yule W., Williams R., (1993). Casual attributions and post-traumatic stress in adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 34, 247-253. Kendall E., Buys N., (1997). The psychological Consequences of motor vehicle accidents. Kuch K., Cox B.J., Evans R., Schulman I., (1994). Phobias, panic, and pain in 55 survivors of road vehicle accidents. Journal of Anxiety Disorders, 8, 181-187. Lehman D., Wortman C.B., Wiliams A.F., (1987). Long-term effects of losing a spouse or child in a motor vehicle crash. J.Pers.Soc.Psych, 52, 218-231. Lis-Turlejska M., (1998).Traumatyczny stres, koncepcje i badania.Warszawa: IP PAN. Lis Turlejska (2002). Stres traumatyczny. Wystpowanie, nastpstwa, terapia. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN. Lowinger T., Salomon T.Z., (2004). PTSD, guilt and same among reckless drivers. Journal of Loss & Trauma, 9 (4)  October, December 2004 s. 327-345 Malt U.F., Blikra G., Hoivik B., (1989). The three-year biopsychosocial outcome of 551 hospitalized accidentally injured adults. Acta Psychiatrica Scandinavica, 80, 84-93. Mayou, Ehlser., (2001). A prediction of psychological outomes one year after a motor vehicle accident. The American Journal of Psychiatry no.9. Mayou R.A., Bryant B., Duthrie R., (1993). Psychiatric consequences of road traffic accidents. British Medical Journal, 307, 647-651. Mayou R.A., (1992). Psychiatric aspects of Road traffic accidents. International Review of Psychiatry, 4, 45-54. Mayou R.A., Simkin S., Threlfall J., (1991). Effects of road traffic accidents on driving behavior. Injury, 22, 356-368. Medetsky H.A., Parners L., (1993). The psychological examination in motor vehicle accidents. American Journal of Forensic Psychology, 11, 47-60. Popiel A. (2009). Skuteczno[ wczesnych interwencji terapeutycznych u osb po traumatycznych wydarzeniach  przegld systematyczny z metaanaliz. Medycyna Praktyczna. Psychiatria, 3(8) maj-czerwiec. Popiel A., PragBowska E., (2009). Psychopatologia reakcji na traumatyczne wydarzenia [w:] Strelau J., Zawadzki B., Kaczmarek M., Konsekwencje psychiczne traumy Quinn T., (1999). Powypadkowe zaburzenia psychologiczne u uczestnikw wypadkw drogowych. Warszawa: Kwartalnik BRD 2. Taylor S., Koch W.J., (1995). Anxiety disorders due to motor vehicle accidents: Nature and treatment. Clinical Psychology Review, 15, 721-738. Waszkowska M., Merecz D., (2006). Psychologiczne skutki uczestnictwa w wypadkach drogowych  wyzwanie dla zdrowia publicznego. Medycyna Pracy 57 (5) s. 479-484. Wypadki drogowe w Polsce w 2008 roku. (2009). Warszawa: Komenda GBwna Policji. Zawadzki B, Strelau J. (2008). Zaburzenia potraumatyczne jako nastpstwo kataklizmu. Nauka, 2 s. 47-55 ZieliDska A., (2008). Ocena zagro|eD na polskich drogach na podstawie analizy danych statystycznych o wypadkach. Konferencja PIU, Warszawa 16 kwietnia 2008.  Komunikat z badaD, 2002  {ycie codzienne Polakw  Wypadki drogowe. Badania przeprowadzono w dniach 8-11 listopada 2002r. na liczcej 1042 osoby reprezentatywnej prbie losowo-adresowej dorosBych mieszkaDcw Polski.  Komunikat z badaD 2007  Polacy wobec wypadkw drogowych. Badania przeprowadzono w dniach 29 czerwca -2 lipca 2007r., na liczcej 1064 osoby reprezentatywnej prbie losowej dorosBych mieszkaDcw Polski.     Transport Samochodowy 4-2009 Wstrzs psychiczny& PAGE 106 PAGE 105 36,4% 18,2% w pzniejszym okresie po roku 3-6 m-cy 1-3 m-cy w cigu 1 m-ca w cigu 1 tyg. 8,3% 8,3% 50,0% 41,6% 33,3% brak reakcji emocjonalnych trudno[ w koncentracji uwagi bezradno[ nerwowo[ w pzniejszym okresie 3-6 m-cy 1-3 m-cy w cigu 1 m-ca w cigu 1 tyg. 9,1% 63,6% 36,4% 25,0% 3-6 m-cy 1-3 m-cy w cigu 1 m-ca w cigu 1 tyg. 38,5% 23,0% 30,8% 7,7% po roku 3-6 m-cy 1-3 m-cy w cigu 1 m-ca w cigu 1 tyg. 7,7% 30,8% 30,8% 23,0% 7,7% lk agresja poczucie winy roszczenia roz|alenie pBacz gniew, irytacja 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 5,4% 38,6% 37,5% 60,2% 38,1% 20,4% 24,6% 15,7% 24,1% 72,6% 31,6% 6,3% 26,3% 37,3% 11,5% 2,7% 6,3% 1,2% 1,6% 0,8% 0,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% psycholog psycholog policyjny policjant lekarz stra|ak pracownik sBu|by ratowniczej ratownik osoba najbli|sza , rodzina ksidz osoba postronna pracownik OIK 67,6% 59,5% 8,1% 5,4% 2,7% 13,5% bliscy znajomi sBu|by ratownicze psycholog osoba nie miaBa z kim porozmawia osoba z nikim nie rozmawiaBa 44,4% 38,9% 13,9% 2,8% kierujcy pojazdem pasa|er pieszy ojciec sprawcy wypadku 46,4% 17,6% 57,1% 3,6% 21,4% 17,6% 17,6% 21,4% 14,3% 14,3% 25,0% 32,1% 10,7% 32,1% 14,3% 14,3% 10,7% 17,8% 10,7% 7,1% 17,8% 10,7% 3,6% 21,4% 14,3% 10,7% 3,6% 7,1% 7,1% 3,6% 10,7% 50,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% A B C D E F G H I J K L objawy, ktre trwaj do tej pory objawy, ktre trwaBy co najmniej miesic objawy jakie pojawiBy si po wypadku [b(Pdr"$ & F a$gd+ $ a$gd+$ & F a$gd+$:d2xNLNPRPdjrx"$^ӸӸӸӸӸөөөөөӚӋө|m|mh>hmUCJaJmHsHh>h"MCJaJmHsHh>hqtCJaJmHsHh>hn2CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsHhQCJaJmHsHh>h@CJaJmHsHh>hxCJaJmHsHh>h?G.CJaJmHsHh>h+CJaJmHsH*6<|~.02468bfhⴡp`P`PpAh>hKCJaJmHsHh>hQ)6CJaJmHsHh>h 6CJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsH%jh>h>CJUaJmHsHjh>hQ)UmHsH%jh>hQ)CJUaJmHsHh>hQ)6CJaJmHsHh>h~CJaJmHsHh>hmUCJaJmHsHh>h"MCJaJmHsHh>hQ)CJaJmHsH8:fhhl   $ a$gd $ a$gdp[ $ a$gdp[ $ a$gdQ) $ a$gd+ $ a$gd+VXZbtӵӦӖӆssdQsAh>hp[6CJaJmHsH%jah>h>CJUaJmHsHjh>hp[UmHsH%jh>hp[CJUaJmHsHh>h<6CJaJmHsH *h>h"MCJaJmHsHh>h~YCJaJmHsHh>hmUCJaJmHsHh>h~CJaJmHsHh>h"MCJaJmHsHh>hp[CJaJmHsHh>hKCJaJmHsHhR x     > j l n  ŵwhwYhYhYwYJh>h~YCJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>h$CJaJmHsHh>hp[CJaJmHsHh>hp;6CJaJmHsHh>hbM6CJaJmHsHh>hK6CJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>6CJaJmHsHh>h 6CJaJmHsHh>hp[CJaJmHsH           " P     Vt.D:PZ\z~$&&TLNz|ĵėėėėėėėėėėėėyyӗyh>hp[CJaJmHsHh>hICJaJmHsHh>h{CJaJmHsHh>hp;CJaJmHsHh>h~YCJaJmHsHh>h0 CJaJmHsHh>h~CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h"MCJaJmHsH/ V.:$@l&z$\ $ a$gdp[$ & F a$gd+ $ a$gd+$ & F a$gd+\^D xRTHJⵦxih>h2CJaJmHsHh>h$6CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>hICJaJmHsHh>h|DCJaJmHsHh>h[!CJaJmHsHh>hoCJaJmHsHh>h,HCJaJmHsHh>hp[CJaJmHsHh>h{CJaJmHsH%  Z!\!!&"("%%%%&B' $ a$gd2 $ a$gd2 $ a$gd+ $ a$gd+ $ a$gdp[            X!ƷƨƆwkw[N>.hQh 6CJaJmH sH h>h 6CJaJmHsHhQ6CJaJmHsHh>h26CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>h[!CJaJmHsH%jh>h>CJUaJmHsHjh>hp[UmHsHh>hp[CJaJmHsH%jh>hp[CJUaJmHsHh>h>CJaJmHsHh>CJaJmHsHh2CJaJmHsHX!Z!\!!&"("*"Z"\"^"f""""@#####$J$$$$$$$$:%>%%%%vvvvvvvj[h>h>CJaJmHsHh[!CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>h[!CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>h[!CJaJmHsHhQh26CJaJmH sH hQh26CJaJmH sH  %%%%%%%%%%%&&&','@'B'D'r't'v'λݝqaqaUF7h>h{CJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>CJaJmHsHh>h96CJaJmHsHh>h 6CJaJmHsHh>h26CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>h[!CJaJmHsH%jh>h>CJUaJmHsHjh>h2UmHsHh>h2CJaJmHsH%jh>h2CJUaJmHsHB'D'r't'.,/>4855,6.7777<?AAA$ [$\$a$gd2$ [$\$a$gd+$ h^ha$gd2$ & F a$gd+ $ a$gd2 $ a$gd+v'x''P((($)d)+Z+.,0,T,Z,//22>4@4R5587L77778ⵗӗnU0h>h25B*CJOJQJaJmHphsH3h>hbM56B*CJOJQJaJmHphsHh>h.vCJaJmHsHh>hIACJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hp;CJaJmHsHh>hOwfCJaJmHsHh>hxCJaJmHsHh>hoCJaJmHsH8::H:L:::::;<F<P<d<f<<<<<<L=~====眵sdUFUdh>hACJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h@iCJaJmHsHh>h2CJaJmHsH3h>h@i5B*CJOJQJ\aJmHphsH0h>hA5B*CJOJQJaJmHphsH0h>ho5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hldx5B*CJOJQJaJmHphsH0h>h@i5B*CJOJQJaJmHphsH=====>>>>&?d?????????.@AA A"A$A2Aⵦ|paRCh>hj`CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>h>CJaJmHsHh>CJaJmHsHhj`CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hACJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hOwfCJaJmHsHh>h GCJaJmHsHh>h@iCJaJmHsHh>hldxCJaJmHsHAAAA A"A$A6AAA@BBBDBHBLB$ $Ifa$gd+ $ a$gd9 $ a$gd2 $ a$gd2 $ a$gd+2A4A6AAA@BBBDBLBNBBBBBBB C"C$ChCxCCCCóӡӒӒӒvgWgK<h>h2CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hj`5CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hj`5CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH"h>hj`5CJ\aJmHsHh>h96CJaJmHsHh>h26CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hZ3CJaJmHsHLBNBxBBBn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Gch t06    44 layt2BBBBBn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Gch t06    44 layt2BBBBBn^^^$ $Ifa$gd+kdm$$IfFF Gch t06    44 layt2BBCC Cn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Gch t06    44 layt2 C"C$CzCCC"E$E6EnbbbbbbV $ a$gd2 $ a$gd+kd$$IfFF Gch t06    44 layt2CDDPDDDE E"E$E2E4E6EEEFZF\FFFFFFFGG4G6GôåҖxhXhHh>hj`5CJaJmHsHh>h96CJaJmHsHh>h26CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hZ3CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h~CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>hbMCJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hj`6CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH6EEEFNFRFZF$ $Ifa$gd+ $ a$gd9 $ a$gd2 $ a$gd2ZF\F|FFFn^^L$ $Ifa$gd+$ $Ifa$gd+kdw$$IfFF Dkj t06    44 layt>FFFFFn^^^$ $Ifa$gd+kd%$$IfFF Dkj t06    44 layt>FFFFFn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Dkj t06    44 layt>FFFFGn^^^$ $Ifa$gd+kd $$IfFF Dkj t06    44 layt>GG"G*G4Gn^^L$ $Ifa$gd+$ $Ifa$gd+kd/ $$IfFF Dkj t06    44 layt>4G6GFGNGXGn^^^$ $Ifa$gd+kd $$IfFF Dkj t06    44 layt>6GXGZGtGvGGGGGHH^H`HHHHIIIIIIIIIIJJǷǧ┅vcTh>h2CJaJmHsH%jMh>hfCJUaJmHsHjh>h2UmHsHh>h2CJaJmHsH%jh>h2CJUaJmHsHh>hj`6CJaJmHsHh>hj`5CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHXGZGbGjGtGn^^^$ $Ifa$gd+kd $$IfFF Dkj t06    44 layt>tGvGGGGn^^^$ $Ifa$gd+kd9 $$IfFF Dkj t06    44 layt>GGGGGn^^^$ $Ifa$gd+kd $$IfFF Dkj t06    44 layt>GGHHHn^^^$ $Ifa$gd+kd $$IfFF Dkj t06    44 layt>HHPHVH^Hn^^^$ $Ifa$gd+kdC$$IfFF Dkj t06    44 layt>^H`HHHHn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Dkj t06    44 layt>HHHBIIIIIJnbbbbbVJ $ a$gd2 $ a$gd+ $ a$gd+kd$$IfFF Dkj t06    44 layt>J:JJJKKHKJKLKKKxNzNNOOPPPPP8QҳwhYhJ;Jh>h5@CCJaJmHsHh>hBECJaJmHsHh>h5@CCJaJmHsHh>hBECJaJmHsHh>hACJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h96CJaJmHsHh>h26CJaJmHsHh>h2CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHJKKHKJKxNPPPPQ`QQQQQQQ$ $Ifa$gd+ $ a$gdQt~ $ a$gdf $ a$gdf $ a$gd+ $ a$gd2 $ a$gd98Q:QPQ`QQQQQQQQQRRBRDRvRxRRRRRRSS T"T$TpW²ң⑂vgWgHh>hfCJaJmHsHh>hBE5CJaJmHsHh>hBECJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hBECJaJmHsH"h>hBE5CJ\aJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hQt~6CJaJmHsHh>h\=6CJaJmHsHh>hf6CJaJmHsHh>hBECJaJmHsHh>hACJaJmHsHQQQQRnWGG$ $Ifa$gd+$ $If[$\$a$gd+kd$$IfFF Gei t06    44 laytfRR0R8RBRn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Gei t06    44 laytfBRDRdRlRvRn^^^$ $Ifa$gd+kd9$$IfFF Gei t06    44 laytfvRxRRRRn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Gei t06    44 laytfRRRRRn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF Gei t06    44 laytfRRRSS T"TpWr\t\nbbbbbbVV $ a$gdf $ a$gd+kdC$$IfFF Gei t06    44 laytf pWrW\D\r\t\\]$]]]]]]^^__.`0`2`ĵthYIY=h>CJaJmHsHh>h5@C5CJaJmHsHh>h5@CCJaJmHsHh>CJaJmHsH"h>h5@C5CJ\aJmHsHh>hQt~6CJaJmHsHh>hf6CJaJmHsHh>h5@CCJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hTCJaJmHsHh>h5@CCJaJmHsHh>hfCJaJmHsHt\\]$]]]]]]]$ $Ifa$gd+$ $Ifa$gd+ $ a$gdQt~ $ a$gdf $ a$gdf ]]]]]n^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF H   t06    44 layt5@C]](^0^:^n^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF H   t06    44 layt5@C:^<^d^l^v^n^^^$ $Ifa$gd+kd=$$IfFF H   t06    44 layt5@Cv^x^^^^n^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF H   t06    44 layt5@C^^^^^n^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF H   t06    44 layt5@C^^^_`.`0`^addnbbbbbbVV $ a$gdf $ a$gd+kd/$$IfFF H   t06    44 layt5@C 2`|`~```^a`atava|bbbbccccddddddLeĵĦėĵĦĈyj[L=h>hj`CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h5@CCJaJmHsHh>hC_CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h)9 CJaJmHsHh>h,CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hTCJaJmHsHh>hCJaJmHsHddLe\eeeeeee$ $Ifa$gd+$ $Ifa$gd+ $ a$gd+ $ a$gdQt~ $ a$gdf $ a$gdf Le\eeeeeeeee,f.fRfTfrftfffff2g4gNgPg|g~gggggghhhнrcrcrh>h2'-CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH"h>hj`5CJ\aJmHsH%h>hj`B*CJaJmHphsHh>hfCJaJmHsHh>hQt~6CJaJmHsHh>hf6CJaJmHsH!eeeeen^^L$ q$Ifa$gd+$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytfeef"f,fn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytf,f.fBfHfRfn^^^$ $Ifa$gd+kd1$$IfFF 0hv t06    44 laytfRfTfbfhfrfn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytfrftffffn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytffffffn^^^$ $Ifa$gd+kd;$$IfFF 0hv t06    44 laytfff&g*g2gn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytf2g4gBgFgNgn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytfNgPgpgtg|gn^^^$ $Ifa$gd+kdE$$IfFF 0hv t06    44 laytf|g~ggggn^^^$ $Ifa$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytfgggRhhhhiiinbbbbbbVV $ a$gd $ a$gd+kd$$IfFF 0hv t06    44 laytf hhhhhhii i iiiiiiii$j}n_O?O0h>h>CJaJmHsHh>hQt~6CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH%jO h>hfCJUaJmHsHjh>hfUmHsHh>hfCJaJmHsH%jh>hfCJUaJmHsHh>h5@C6CJaJmHsHh>h,CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`5CJaJmHsHii$j&jkVmq*syyy6}}`~b~t~~~~~~$ $Ifa$gd+ $ a$gdsC $ a$gd $ a$gd $ a$gd $ a$gd+$j&j(j^jdjjjjZkzkkkVmXmmnxnzn q4qqq*s,suuuuwwwxyyyóӤӕwhYwYwhh>h~CJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>h5@CCJaJmHsHh>h"HCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>hTCJaJmHsHh>hT6CJaJmHsHh>hj`6CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hfCJaJmHsH!yyyy{{|*|}2}6}8}}}`~b~p~r~t~~~~vgXvH8h>hsC 6CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hTCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>h gCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hI6CJaJmHsHh>h0"6CJaJmHsH~~~~~~ "FHjl*,ݿqbqSCh>h2'-6CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>havCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hj`CJ]aJmHsHh>hCJ]aJmHsHh>hj`6CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH"h>hj`5CJ\aJmHsHh>h6CJaJmHsH~~~~ Fkd $$IfTFFl w t06    44 laytT$ $Ifa$gd+$ $Ifa$gd+ "6<FjZZZ$ $Ifa$gd+kd!$$IfTFFl w t06    44 laytTFH\`jjZZZ$ $Ifa$gd+kdC"$$IfTFFl w t06    44 laytTjljZZZ$ $Ifa$gd+kd"$$IfTFFl w t06    44 laytT*Pj^^^^RFF $ a$gd $ a$gd+ $ a$gd+kd#$$IfTFFl w t06    44 laytTP^ڂ܂x&*,.04ξ݁ݐrcXcIc>h>hmHsHj}+h>hQcUmHsHh>hQcmHsHjh>hQcUmHsHh>hCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hsC 6CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH%jY$h>hj`CJUaJmHsHڂ0"$BBDV $ a$gd+k $ a$gd $ a$gd$a$gd $ da$gd $ a$gd $ a$gd+468:@؆"$&@jƌ߲ߓufufufuWHWh>hB@CJaJmHsHh>h GCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hQcCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h+k6CJaJmHsHh>ho6CJaJmHsHh>hj`6CJaJmHsHh>6CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hC_6CJaJmHsH@BD@BDRTV "$ӵӦyjZJyj8j"h>hj`5CJ\aJmHsHh>h+k6CJaJmHsHh>h6CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>hC_CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hXCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h GCJaJmHsHh>hb#CJaJmHsH "Nkd ,$$IfFF B]k t06    44 layt$ $Ifa$gd+$ $Ifa$gd+"$NR\n^^^$ $Ifa$gd+kd,$$IfFF B]k t06    44 layt$\^ҐԐ֐ ’XZ\f|ΕΖЖԖPZǸ||||||||m^h>hQcCJaJmHsHh>hMCJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>hK.CJaJmHsHh>hQcCJaJmHsHh>hXCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH"\^n^^^$ $Ifa$gd+kdi-$$IfFF B]k t06    44 laytƐʐҐn^^^$ $Ifa$gd+kd.$$IfFF B]k t06    44 laytҐԐ֐’nbbbbbVJ $ a$gdQc $ a$gd $ a$gd+kd.$$IfFF B]k t06    44 layt&24XZ̷맗|l\M>/h>hQcCJaJmHsHh>h>CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h+k6CJaJmHsHh>hQc6CJaJmHsHh>hQcCJaJmHsHh>CJaJmHsHh>hj`6CJaJmHsHh>hj`6CJaJmHsH(js/h>hQc6CJUaJmHsHjh>hQcUmHsHh>hQc6CJaJmHsH(jh>hQc6CJUaJmHsH&Zޙ>H̥ܥ*,<JN$ $Ifa$gd+ $ a$gd+k $ a$gdf $ a$gdQc $ a$gd+ $ a$gdQcڙܙޙʠXҢ>@HJ|~̥ڥܥ*,NP¦ĵvfh>hj`5CJaJmHsHh>h+k6CJaJmHsHh>hQc6CJaJmHsHh>hf6CJaJmHsHh>hQcCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h4CJaJmHsHh>hQcCJaJmHsHh>hMCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsH(NPpvn^^^$ $Ifa$gd+kd0$$IfFF =   t06    44 layt@n^^^$ $Ifa$gd+kd0$$IfFF =   t06    44 layt@¦n^^^$ $Ifa$gd+kdO1$$IfFF =   t06    44 layt@¦Ħڦަn^^^$ $Ifa$gd+kd1$$IfFF =   t06    44 layt@¦Ħ24LNrt.02ܨ>^ڪܪĵyjWjW%jh>hfCJUaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h4CJaJmHsHh>hC_CJaJmHsHh>hKCJaJmHsHh>hK.CJaJmHsHh>hQcCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h>CJ aJ mHsHh>hj`CJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHn^^^$ $Ifa$gd+kd2$$IfFF =   t06    44 layt@$(2n^^^$ $Ifa$gd+kdA3$$IfFF =   t06    44 layt@24<BLn^^^$ $Ifa$gd+kd3$$IfFF =   t06    44 layt@LNbhrn^^^$ $Ifa$gd+kd4$$IfFF =   t06    44 layt@rtn^^^$ $Ifa$gd+kd35$$IfFF =   t06    44 layt@اާn^^^$ $Ifa$gd+kd5$$IfFF =   t06    44 layt@ $.n^^^$ $Ifa$gd+kd6$$IfFF =   t06    44 layt@.02ܨިnbbbbbbbV $ a$gdf $ a$gd+kd%7$$IfFF =   t06    44 layt@ ܪުfx 8HJhʻ}qbSD5h>hj`CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h4CJaJmHsHh>hfTCJaJmHsHh>CJaJmHsHh>h+k6CJaJmHsHh>hf6CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hfTCJaJmHsH%jh>hfCJUaJmHsH%j7h>hfCJUaJmHsHjh>hfUmHsHf 8Jn2FH8 $ a$gdf $ a$gd+ $ a$gdfhN$xдZ~hӵӗӈӈxiӵӵh>hfTCJaJmHsHh>hj`5CJaJmHsHh>h CJaJmHsHh>hK.CJaJmHsHh>h2'-CJaJmHsHh>he'CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>hKCJaJmHsH$668:(PVX^ĵĵ|cJ0h>hQ5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hj`5B*CJOJQJaJmHphsH0h>hf5B*CJOJQJaJmHphsHh>h<CJ\aJmHsHh>h<5CJaJmHsHh>h<CJaJmHsHh>hfCJaJmHsHh>hj`CJaJmHsHh>h GCJaJmHsHh>hSRCJaJmHsH^`:X$θjj[L<,[h>h1!5CJaJmHsHh>h&5CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hfCJaJmHsH3h>hQ5B*CJOJQJ\aJmHphsH3h>h2'-5B*CJOJQJ\aJmHphsH3h>hph5B*CJOJQJ\aJmHphsH*h>hph5CJOJQJ\aJmHsH0h>hk75B*CJOJQJaJmHphsH0h>h[m5B*CJOJQJaJmHphsH"$:fht  $@|$&Z$ & F a$gd+ $ a$gdf $ a$gd+$ [$\$a$gdf4L24"$::Zdfht" 4fD@lv IJ񔅲vh>h0CJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>h?VCJaJmHsHh>h(yCJaJmHsH"h>h1!5CJ\aJmHsHh>hfCJaJmHsHh>h&CJaJmHsHh>hK ^CJaJmHsHh>h1!CJaJmHsH. F\^  $:<><$&Z0n&(*:zⵣsddUh>hrCJaJmHsHh>hFwCJaJmHsHh>hCJaJmHsHh>hSCJaJmHsH"h>h1!5CJ\aJmHsH"h>h5CJ\aJmHsHh>h1!CJaJmHsHh>h(yCJaJmHsHh>hTCJaJmHsHh>h0CJaJmHsHh>hfCJaJmHsH!Z*Zh($ & F! ^`a$gdf $ a$gdf$ & F a$gd+ $ a$gd+dfZvIJ񣔈xhXH9hWh[CJaJmHsHhWhmCJ]aJmHsHh>h5CJaJmHsHh>hg5CJaJmHsHh>hf5CJaJmHsHhLq CJaJmHsHh>h[mCJaJmHsHh>hfCJaJmHsH"h>h1!5CJ\aJmHsHh>hCJaJmHsHh>h0CJaJmHsHh>hTCJaJmHsHh>h1!CJaJmHsHfh$&(     0 2 4     z \@B̽ygyVyGhWh6CJaJmHsH!hWh(n0JB*mHphsH#j[8hWh(nUmHsHjhWh(nUmHsHhWh;0mHsHhWh(nmHsHhWh(nCJaJmHsHhWh GCJ]aJmHsHhWh GCJaJmHsHhWh(nCJ]aJmHsHhWh6CJ]aJmHsH%hWh6B*CJaJmHphsH(   z \B&FR$ & F! 7$8$^`a$gdf$ & F! ^`a$gdf$ & F! ^`a$gdfB>XBD&,@DFV:DƶƶƧymamVKVKhWh;0mHsHhWhQnrmHsHhWhc ]mHsHhWh;0]mHsHhWhQnrCJ]aJmHsHhWh;0CJaJmHsHhWhQnrCJaJmHsHhWh6CJaJmHsHhWh GCJ]aJmHsHhWh GCJaJmHsHhWh;0CJ]aJmHsHhWh(nCJ]aJmHsHhWh GmHsHDF!!H"%8%& 'b((((()) + ++,,^.`.b.f.h.l.n.r.妶raVaVRJRJRJRjhyUhyh+hCJaJ!jh+h0JCJUaJh>h+CJaJmHsHhWh GmHsHhWh[mHsHhWhnXCJaJmHsHhWhQnrCJ]aJmHsHhWh GCJaJmHsHhWh[CJ]aJmHsHhWh;0CJ]aJmHsHhWh GCJ]aJmHsHhWhc mHsHR4 &!H"#%& 'b()) + +,\.^.`.d.f.j.l.p.gdCF$a$gdCF gd+$ & F! ^`a$gdf$ & F! ^`a$gdfp.r.v.x........////(/*/6/8/d/f/v/x///// &`#$gdj3*$a$gdP8r.t.x............... / ///////&/(/*/4/6/8/b/d/f/t/v/x////////////пʻпʻ󞕑xxxxxx1h>hB*CJOJQJ^JaJmH phsH hh>hCJ1h>hB*CJOJQJ^JaJmH phsH hj3hWhQ0JmHnHu hW0JjhW0JUhP86CJaJh7hP8hP86CJaJhyjhyU//////////0000 0"0$0&0\0^000000000 1 1gd2////////0000000 0"0Z0\0^00000000000001 1 111 1<1>1@1\1^1`1h1j1l1v1x1z111111111111111h>hB*CJOJQJ^JaJmH phsH hfhCJ1hfhB*CJ OJQJ^JaJmH phsH h>hCJ1h>hB*CJOJQJ^JaJmH phsH h> 11 1>1@1^1`1j1l1x1z1111111111111 2 222&2(2221111112 2 2222$2&2(2022242B2D2F2V2X2Z2j2l2n22222222222222222222222223 3 3(3*3,3@3B3D3X3Z3\3hfhCJ1hfhB*CJ OJQJ^JaJmH phsH 1h>hB*CJOJQJ^JaJmH phsH 1h>hB*CJOJQJ^JaJmH phsH hh>hCJ>2242D2F2X2Z2l2n22222222222222222 3 33*3,3gd2,3B3D3Z3\3h3j33333333333333333333333gd2\3f3h3j33333333333333333333333333333333333334 4 4444$4&4(4244464@4B4D4N4P4R4\4^4`4j4l4n4x4z4|41hfhB*CJ OJQJ^JaJ mH phsH hhfhCJ1hfhB*CJ OJQJ^JaJmH phsH B333 4 444&4(44464B4D4P4R4^4`4l4n4z4|444444444gd2|444444444444444444444444444444445555 5555555$5&5(5.5052585:5<5B5D5F5L5N5P5b5d5f555555555555566661hfhB*CJ OJQJ^JaJmH phsH hhfhCJ1hfhB*CJ OJQJ^JaJ mH phsH L4444444444444555 55555&5(50525:5<5D5F5N5N5P5d5f555555555666 666 6"6D6F6L6N6^6`6n6p6r666 6666 6"6B6D6F6J6L6N6\6^6`6l6n6p6r6666666666666666667 777"7D7H7Z7^77777777778 8888>8+hB*CJOJQJ^JaJmH phsH +hB*CJ OJQJ^JaJ mH phsH +hB*CJ OJQJ^JaJmH phsH hfhCJ1hfhB*CJ OJQJ^JaJmH phsH h<666666666666666777 7"7F7H7\7^777777777778 8888@8B8R8T8b8d8888888888888888>8B8P8T8`8d888888888888888888888888899 999999(9*9,96989:9D9F9H9R9T9V9`9b9d9n9p9r9|9~999999999999999999999hfhCJ1hfhB*CJOJQJ^JaJmH phsH +hB*CJOJQJ^JaJmH phsH hM88999999*9,989:9F9H9T9V9b9d9p9r9~999999999999999999999::::::(:*:6:8:D:F:L:N:V:X:`:b:j:999999999:::::::::&:(:*:4:6:8:B:D:F:J:L:N:T:V:X:^:`:b:h:j:l:r:t:v:|:~:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::1hfhB*CJOJQJ^JaJmH phsH hhfhCJSj:l:t:v:~:::::::::::::::::::::::::::::;;X;Z;j;l;;;;; gd+ :;;;V;X;Z;h;j;l;;;;;;h>h+CJaJmHsHhx1hfhB*CJOJQJ^JaJmH phsH hhfhCJ)hfhB*CJOJQJ^JaJphH 00&P 1hPK:pWAPBPO( 8!n"n#$S% [$$If!vh5%5&#v%#v&:V&F t65 ytQ)[$$If!vh5%5&#v%#v&:V&F t65 ytQ)[$$If!vh5%5&#v%#v&:V&F t65 ytQ)[$$If!vh5%5&#v%#v&:V&F t65 ytQ)[$$If!vh5%5&#v%#v&:V&F t65 ytQ)DdN dD  3 @@"?DdLUD  3 @@"?DdJD  3 @@"?DdD  3 @@"?$$If!vh5# 5 5 #v# #v #v :V F t0655c5hyt2$$If!vh5# 5 5 #v# #v #v :V F t0655c5hyt2$$If!vh5# 5 5 #v# #v #v :V F t0655c5hyt2$$If!vh5# 5 5 #v# #v #v :V F t0655c5hyt2$$If!vh5# 5 5 #v# #v #v :V F t0655c5hyt2$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655k5jyt>Ddt#0dbD  3 @@"?$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655e5iytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655e5iytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655e5iytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655e5iytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655e5iytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655e5iytf$$If!vh5% 5 5 #v% #v #v :V F t065 5 yt5@C$$If!vh5% 5 5 #v% #v #v :V F t065 5 yt5@C$$If!vh5% 5 5 #v% #v #v :V F t065 5 yt5@C$$If!vh5% 5 5 #v% #v #v :V F t065 5 yt5@C$$If!vh5% 5 5 #v% #v #v :V F t065 5 yt5@C$$If!vh5% 5 5 #v% #v #v :V F t065 5 yt5@C$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytf$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655h5vytfDdt#"D  3 @@"?$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655w5ytT$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655w5ytT$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655w5ytT$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655w5ytT$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t0655w5ytT$Dd 0   # A"\8T wv k,*D!$l !*6RZB # FC&FMǘhHL$;3^ffb:{|g={ܙYED'l %裲8A->*UJуুi}?e/s";'),5)σWWWNdx2KWx4T;W$C˘ccU _ Bqa4Y.r|a2@oyvtTwU@Xփ߉6v@[^H6Ύq~t2|)AjY{f2h$8Ŗ;]<%ҞZG6N?׃ hmC:/ټdz'hOl*Z~+t myѿ~fs%UnMxk1QtNW&xֽn2_kGq8ǯ̚7_¼-:K[-Q|^ϭZa}2/]3]@d䏡tow?M7e䗣R^ Kg_Gr#Xt/rBEv]-PyUzs~¯X g#M+,7ZF O[x{-ɿޛy ?o-Xx[x'nͿksL?AA~x ګ(wM '}-Əc۞Oհ>_|hƾGWߍ9}&sρ7AAVn5gWS-ȵ3_h"ǣg:ێ 9nR^2V5+59پ6}^y{\9^ Ϣ]gXcs\Mxl[y2}4B{#V5+ǵC[r=k?i Zٴ<+\._}j,cWZkQn?Y@c~_bjudG|6SわSnX?wjKX}dYjsf˭1IAh7vmׁ<)Q/bXd}DɡcbGFyVh!>X>hlJ>Tc fmS{Gg-4Vb%GeN~#56S(6X/_/b 'j,W,Z$ֽ*g|&'gس519ۑem'hmG[e5&5ΗcoSK\Sش_ccLp[7ȸ_1cFS$yϩ˒Kpa_3ؾ^ʻzKEh^ƿR(˯>MqL\?ĺDdD  3 @@"?$$If!vh5) 5 5 #v) #v #v :V F t0655]5kyt$$If!vh5) 5 5 #v) #v #v :V F t0655]5kyt$$If!vh5) 5 5 #v) #v #v :V F t0655]5kyt$$If!vh5) 5 5 #v) #v #v :V F t0655]5kyt$$If!vh5) 5 5 #v) #v #v :V F t0655]5kytDdD  3 @@"?$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@$$If!vh5 5 5 #v #v #v :V F t065 5 yt@Ddt#<RD   3 @@"?UDyK 2http://www.pomoc.brpo.gov.pl/pliki/1175166698.pdfyK |http://www.pomoc.brpo.gov.pl/pliki/1175166698.pdfyX;H,]ą'c+D@D  !NormalnyCJ_HaJmH sH tHH@H ! NagBwek 1$$dh@&a$5\^@^ @i NagBwek 2$<@& 56CJOJQJ\]^JaJX@X @i NagBwek 3$<@&5CJOJQJ\^JaJL@L k7 NagBwek 4$<@&5CJ\aJL@L ! NagBwek 5$$dh@&a$ 6CJ]J@J @i NagBwek 6 <@&5CJ\aJ<@<  ! NagBwek 7 <@&^@^ ! NagBwek 8%$$dh-D@&M a$ 6CJ]F @F ! NagBwek 9 $$dh@&a$6JA@J Domy[lna czcionka akapituPi@P  Standardowy4 l4a ,k, Bez listy@B@@  !Tekst podstawowyxP@P  !Tekst przypisu dolnegoCJaJP&@P  !OdwoBanie przypisu dolnegoH*6U@!6 ! HiperBcze >*ph=nO2n !tresc_niebieska$dd[$\$a$5B* CJOJQJ\aJphPL @BL !Stopka p#5$7$8$9DH$CJaJZORZ ! tresc_standdd[$\$B*CJOJQJaJph@"@  !Legenda$dha$ 6CJ]JP@rJ  !Tekst podstawowy 2 dxVC@V  !Tekst podstawowy wcityx^F^@F !Normalny (Web)dd[$\$0)@0  R Numer stronyFF  R Tekst dymkaCJOJQJ^JaJDOD @ibody-paragraphCJaJLQ@L @iTekst podstawowy 3xCJaJ<O< @iPa10d7$8$H$OJQJ:O: @iPa7d7$8$H$OJQJ<O< @iPa11 d7$8$H$OJQJTOT @istyle2!&&&&]&^&CJOJQJ^JaJ^Y"^ @iPlan dokumentu"-D M CJOJQJ^JaJT+2T @iTekst przypisu koDcowego#CJaJlR@Bl @iTekst podstawowy wcity 2$$dh`a$ B*phbS@Rb @iTekst podstawowy wcity 3%$dh`a$t@ct @iTabela - Siatka7:V.0&4W@q4 @s Pogrubienie5\2O2 t lead(dd[$\$4O4 t tresc)dd[$\$8@8 P8NagBwek * p#"9*9S%.8BRbhnu|"(/6=GQaqx '8=BGLQV[`djqx %:EMVuw!8Edkry$+29@FMTZahou{(NS     ()*+.024rstuvwxyz{|}~%.8BRbhnu|"(/6=GQaqx '8=BGLQV[`djqx %:EMVuw!8Edkry$+29@FMTZahou{(NQ      !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~S^8FKS@0@000123P{| 7  hB e6_c Y#&(''`(())\**.,,q-).h...>/u//50001121S11L2M23i4j444t58:8>w?x???ABEFIJ]OPTY8^9^c^d^[adefffiii=kflmmMnnň 56DW4f]^XYZ[\]^_h–ÖٖPQؗٗ:;ؚٚx8t֤7ۧZLsͩhժGhUήEαi;zR89:;<=>?@]^ ;< 02X޽-Ӿ(T~ӿonobcz{M]X-KLMNOPQRS\!&+,49?@LOQRS~RS\ %)./:>CDRV[\dhmnrv{| bMNef"#,iq ,/345yKS!"259:;p-.7go 259:TVZ[bdhiy{+,IlV\ ./4;=>JLQR\_deoqvw.;RSbcl $&*+,"`        " # . 0 4 5 C E J K S U Z [ _ b g h r u z {              / 0    3 4 t    8 f   B    7Z>?R S ^ !"""&F)G)S)a*,S-T-n--V.8/12333345577777.8u8#999:(;;;<=7>>?@@ AACBBCCTDDjEETFFGLHHQIIBJJFKGK"LLLLLLLLLLLLMM/M0M=M>M?MLMMMNMOMUMVM\M]MsMtM|M}MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMNNNN%N&NOFOGOHOVOWObOcOnOoOuOvOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOPP P PPPPPP P%P&P+P,P1P2P7P8P=P>PAPBPEPFPJPKPOPPPTPUPYPZP^P_PcPdPhPiPsPtPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPP Q QQQ Q!Q'Q(Q-Q.Q3Q4Q9Q:Q@QAQHQIQQQRQdQeQoQpQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ R RRRRRR R%R&R,R-R3R4R:R;RARBRHRIRORPRVRWR]R^RdReRkRlRrRsRyRzRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRSSSSS S S SSSSSSSSSSSSS S!S#S$S&S'S)S*SKSLSmSnSvSwSSSS00000000000@00000000000000000000 0 0 0 0 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 0 0 000000000000000000000000000000000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000000 0 0 0 000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0000 0 0 0 0 000000000000000000000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00000000000000000000000000000000 0 0 0 00000000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0000000000000000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00000000000 0 0000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000000000000000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0000000000000000000000000000000000000000 0000 0000 00000 000000000 000000000! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0 ! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0 ! 0!! 0"! 0#0@0@0@000@000@000@000@000@*0@0@*0@0@0@0@0@0@0@000000000000000000000000000000@0@0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000@00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000n13 7  B e6_c Y#&(''`(())\**.,,q-).h...>/u//50001121S11L2M23i4j44t58:8>w?x??ABEFIJ]OPTY8^9^c^[adeffi=kmmMnnCDRV[\dhmnrv{|bMe# ,/34y!"259:p. 259:TVZ[bdhiy{+,IlV\4;=>JLQR\_deoqvw;Sc $&*+`        " # . 0 4 5 C E J K S U Z [ _ b g h r u z {             /  3   8 f   B    7Z>S ^ !""&G)S)a*,T-n--V.8/123334557.8u8#999:(;;;<=7>>?@@ AACBBCCTDDjEETFLHHIBJFKGK"LLLOMVM]MtM}MMMMMMMMMMMNN&N=NGNQNaNqNwN~NNNNNNNNNNNNNNOOO%O,O3O9OS0000@0000 0 0 0 0 0 0 0 0 0000 0 0 0< 0< 000000000@0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 0 0 0000000000@00000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0j000000@0-@0-@0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@I 0 -@I 0 -@I 0 -@I 0 -@I 0 -@I 0-@I 0-@I 0-@I 0-@0-00 0 0 0 0 0000000@0@0-0000(00@00@0-@0-0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000!00@0@0@0@0000l"0@0@0@0@000000 0 0 0 000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000;1H000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00000@0@0@0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0@0@00000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0001900@0@000@000000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000@000@ 00000000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00@00@00000000@0@0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 @0 000@000000000000000 000000@00000000000000000000000000000@ 0 0 0 0 0 000 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0801 05 05 05 05 05 05 05 05 050\M00@0(00 00@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0@0 *?N]]]`*  r N*/6n:>(FKORfYx_eNjn2zL*җΙ"x6,D t  %0N29:=LHLLP X!%v'8=2AC6GJ8QpW2`Leh$jy~4$¦ܪh^ BDr./1\3|46>89:;     "%(+.5aTvD,'023.469K[ B'ALBBBB C6EZFFFFG4GXGtGGGH^HHJQRBRvRRRt\]]:^v^^^dee,fRfrfff2gNg|ggi~ Fj"\ҐN¦2Lr.Z(Rp./ 122,334N56789j::; !#$&')*,-;@X[69,DG . 1 :: ;S_________X?FJNUY`!!"$ IQ ._J% "$ ȼ&ͺ\L"$?D'Pl"$2PLp =sCk"$udy@-4Mf: "$jq?2Z'4^>f"$uݑyE"Vh1I "$5 ==] "$d9A'}W ؽP @J(   # e3  s"*?n f c $X99?"`#N h 3 ~"h N i 3 ~"h N j 3 Lqh N k 3 Nh N l 3   h N m 3   h N n 3 h N o 3 qh N p 3 @th N q 3 ^Bh N r 3  h N s 3 h N t 3  !h HB u # ~~h HB v # Rh ~h HB w # R> ~> HB x # R~HB y # R~HB z # R~HB { # R~HB | # Ri~iHB } # R?~?HB ~ # R~HB  # ~h "h HB  # ~h ~ HB  # Mh M HB  # * h * HB  #  h HB  # h  HB  # h  HB  # sh s HB  # Ph P HB  # h  HB  # h  HB  # h  HB  # "h "   <GL G  <F F  <E   E  <D|   D  <CK C  <B(+r7 B  <A@$ A  <@ @  <?/: ?  <>q  >  <={ !  =  << &  <  <;  ;  <: :  <9 9  <8q} 8  <7FR 7  <6' 6  <5 5  <4 4  B;3\   3  B;2 (  2  B;1J# ^  1  B;0 ( b  0  B;/ K N#  /  B;.y :M  .  B;- <  -  B; E     B;H     B;, f    B;A  H  # "   w#  s"*?n v c $X99?"`  y B#CJDEFMM? ##EJ @` I  z B#C+DE<FF? 'h9 z  #+ $@` " M { B#CJDEF33? #E#J# @`8I[  | B#C+DE<FFff? '[ ,m##+ $@`8"[ MH } BNCDETF^M3? NN AA(A(4B'BO \i '4AmAmA`NSNFN,0@`4/ ~ B9CDEFM3? 9i9F @` /  BCzDEF3f? $$#W q '' 4BA\AN[hu,FS`mzzz+z9mF`SS`Fm9z#JL@` p4  BC#DEFf? --mF,u[vNiA\'OBB (( FS`m m'AN[u , Fm##\`@`~  BC#DEFf? #F @`~  BCDEF? --`Fh[Az4`'`S 99 4ANhuh[[NFA`4''  0 d\`@`}~lX  B9CDE\Fff? WW9 '4ANN[[4h uud= zSuN q0 m9N4u4N9m 0q NuSz =d 4[yl_R9E9@`RZ  B9C+DEF? --9hu[4 d= zSu+N+ +++q+0 m9N49h\`@`~  6, E4  ,~  6+' +~  6*   *~  6)0 U )~  6(EV (N  3 HT  C ? J(~  6'>B 'T  C 3f? J~  6&B &T  C ? BJ~  6%B, %T  C ? JD~  6$) $T  C ff? J~  6# #N  3 AVP  K #  s"*?n  c $X99?"`K  BuCDEFMM5%,uuw, @` R    BuCYDE<FF5%-wIv Wu-Y $@` % ~   BCDEFM35%---<KZixwY;,xZ--wZwxhYJJ;,,;Ywx\`@`  O   BuCwDEFM35%uuwx @` @   BUC;DEF3f5%--vWu--<K)ZGZtix(7FFUU,U;UJFYFh7w(tG),,u;,v\`@`    BCDEFf5%--wY;iZKx-iZK<-x-KZi,;JJ;YYhwww\`@` r@   BuCwDEFf5%uwuxu @` 1 h  ,BUChDEF5%99hYwYJJ,;,iZ<-whYJ;,-<Zi,xJxwiZZK+<g<--9fe UUYhtx@`a   BCDEFf5%EED--<c<6<KKKUK ZZZfZZZKvK:K K<<Y<,--ZwZ,Y :vf U6cDw@`A   BCiDEF5%$$-D-<<KcK6KZZZUZ iiifiiiZvZ:Z ZKKYK,<<--ZJL@`2  ~  6" X  "~  6!)$   !~  6 _ ?/   ~  6   N  3 Ra  N  3  $ ~  6$   N  3 3f A ~  6$ o#  N  3  _ ~  6$ A  N  3 " | ~  6$ ^ N  3 KxX l #  s"*?n  c $X99?"`lN  3 I68  BCDEF@@IHjH @`j    BCSDE0F:I + V -XS @`_   BCzDEF33Ijz @`kF (   BCIDE0F:ffI 9!.L"l"  - XI9@`kuF   BC6DEFMMIj6 @`] O( x  <BCTDElFvI+l- X  "9"d--9DD;O\[|ff}}T8<@`] jZ  BC6DEFM3I'' "-DO[fq}kU@*6+* @ Uk vjPT@` C   BC6DEFM3I6j @` C   BCDEF3fI$$ 'H"]-s9}DO[q}'2=I}Ts_]kHv'JL@` A8  BCDEFfI33mM"vVK}6q+f OD 9 - jv   +6KVv  +6B"MMXmdoozhl@`    BCzDEFfIzj @`  8  BC+DEFI33+ m M"vVK6+v _T I ='  +6Kav}qf[PD9-.M"m" +hl@`( (  BCDEDFNfIQQ k"V. 9DDP[_[?frr}r}G}[Y.X}-} }rffV[ [P V -X.Y[Gr?_ Vkvk@`-3 1   BC_DEFI**kV &_&?1==HrHGHSSSS[_____Y_.SSSSXH-H H=11V& &VX@`-h   < Z   < 2 i     < } S      <  i     <      < |7   N  3 j T  C Ij  <D= T  C 3fIM  <Dj T  C I/~  <DuM  T  C I a   <Du/  T  C ffI C   <D %  T  C I &   <D   |   #  s"*?n  c $X99?"`   BYCDEF335%YYY @`   BYCDE$F.ff5% -x,YY@`   BCDEFMM5% @` .   BCDE<FF5%;+g 9-f-< $@` . H  BCDETF^M35%xx.i=ZLK[-jy-KxZiiZxKx<-,0@` J  BuCDEFM35%uu @`?  x  <B CZDElFv3f5%9-f<KZixx   -<KZ8<@`? Js  BCDEFf5%--g+hJiyKj<[-L=.-<KZ-i<xKiJh+g\`@`F   BYCDEFf5%YYY @`B    BCDEF5%**X+J,ixKi<ZK<-<KiiiZK,<J--+XVX@`FB8   BCDEFf5%33sF-<KKZeZ)iixxHx xY,xxx-xx-x,Y H)ewwhhYFJs;;,hl@`B b x   <BCDElFv5%sFe)H Y,x-Y8<@`B7 E~   6/  ) ~   67V ~  6/   ~  6+'  ~  6% N  3 rC N  3 t~  6D+V N  3 3f7~  6Ds N  3 U~  6D N  3 r~  6D6  N  3 ff  ~  6DS   H  # K- b t# #  s"*?n  c $X99?"`t#H  # I8#N  3  %"N  3  %"N  3 g6N  3 ]N  3 A  N  3 g oN  3 N  3 gN  3 _,N  3 HRN  3 6vxN  3 \ v!HB  #  % HB  #  HB  #  HB  #  HB  #  HB  #  HB  #  HB  #  HB  #  HB  # % %HB  #  "HB  #   HB  # 00HB  # V V HB  # | | HB  # HB  # HB  # HB  # %%HB  # KKHB  # rrHB  # ""~  6H H~  6I: I~  6J `  J~  6K,  K~  6L:S L~  6M M~  6N~ N~  6Og O~  6P'> P~  6QN e! Q~  6R`<1  R~  6S`P1 S~  6Tc T~  6Uw U~  6V V~  6W W~  6X X~  6Y Y~  6Z Z  <;[&r   [  <;\ pJ  \  <;]W   ]  <;^ : K  ^  <;_I h  _  <;` J H  `  <;ap   a  <;b8~ R  b  <;c  c  <;d(Z T  d  <;eL   e  <;fO   f  <;g@A   g  <;h   h  <;iJ   i .\  #  s"*?`  c $X99?.\   BxC%DEF@@? x/x%x @`>   BxCDE<FF? #5#\ < d6xx# $@`>   BC DEF33? /  @`yZ   BCDEF"ff? ( B i@`yZ   BCDEFf? 0 @`2   BCDE$F.?  /#5\ /@`2   BkCDEFf? ki0kki @`X  BkCDE0F:?  F ::4/A#\v kF@`h  ,BC1DEFMM? 99 #;;FR^jj]uC(}I.\'1'1\%%.I}(C]jvkkSG<0tx@`4    BC1DEFMM? 10 @`& '   \BCDEF? ??BiV }  C#w#//:/FWR]]iuD^k 0;GS^jvkQ6~JjC@`&   LBCTDEtF~M3? ]] l 7e$0$$$$D$$qJ  wPpI/v\uBi5](RF : /0GG ^ jv(5B\v/Ip  %P%w11<<JHqHHHTDTTTT0TeTHHH7Hl<<1@`k@ g h  ,BCDEF3f? 99julu7e0^qJuujjP^(^RRGp;V//$$ viOB(( t]]F :.(#5B \ijtx@`k@ 7~  6j"5wI j~  6k)8 ~L  k~  6lWi l~   6mk(}< m~   6n0B  n~   6o oN   3 A T   C ? 1Ix  0p4 pT  C 3f? 1~  6qR qT  C ? 1L~  6rh1 rT  C ? 1~  6s sT  C ff? 1O  ~  6t 64  t~  6u w  uT  C ? 1  ~  6v   vN  3 Bv\  \  #  s"*?`  c $X99?\ N  3 9N   BCDEFfI8_8 @`)   BCEDE$F.I .9gE@` ! BCDEFfI^ @`<S6` " $BCEDE`FjI .Eguh[NNA6AL4''= v  E24@`Sh # ,BCDEFMMI99 '4A[[ujS=zc5[9++9[||oob5UcUzH;.!=Sjyl_tx@` ^  $ BzCDEFMMIz+z_ @`   % \BWCoDEFI??9g5 n  'H44ANN [9h[ur)5@LL+W7WDWQL^Lx@5)fD-!.;;H_U<UbbozoD@` ^6X & BCDE\FfM3IWW+8k8188EEzEAEEE8~8E8 8++wT&XAs\Eu.[#[A 4 ' _ly  #.E\s!!.A;XHUUbo&oT|w| E~Az1k+@`L h ' ,BCDEF3fI99k1zA~E"T2oA*xk^QDs7\*Q:.# tg#Z.AE4Q'gs Ltx@` ~ ( 6wc$ w~ ) 6xD   x~ * 6yL- y~ + 6z  zN , 3   T - C I /N}~ . 6{|+= {T / C 3fI %Ns~ 0 6||o4 |T 1 C I Nj~ 2 6}| *  }T 3 C I  N` ~ 4 6~|Z  ~2 %< 8#  s"*?n 7 c $X99?"`%<H 9 # IN9%N : 3  N ; 3  N < 3 xoN = 3 MN > 3 N ? 3 BN @ 3   ~N A 3 \  N B 3   N C 3  Q N D 3 /N E 3 {N F 3 O $N G 3 3f N H 3 3fMN I 3 3f, N J 3 3f  N K 3 3f \ N L 3 3f;  N M 3 3fN N 3 3f/N O 3 3fL{N P 3 3fYN Q 3 3fN R 3 GN S 3  ,N T 3 V  N U 3   N V 3  ; N W 3 )LN X 3 eLN Y 3 N Z 3 YN [ 3 8HB \ #  HB ] # HB ^ # EEHB _ # HB ` #   HB a # ZZHB b # HB c #   HB d # HB e # HB f # HB g # 55HB h # HB i # HB j #   HB k # D D HB l #   HB m # HB n # HB o # bbHB p # HB q # ~ r 6 ~ s 6  ~ t 6N[d  ~ u 6QH ~ v 6W m  ~ w 6   ~ x 6j    ~ y 6W m g  ~ z 6  ~ { 6=  ~ | 6 y * ~ } 6 f ~ ~ 6c ~  6  ~  6u  & ~  6  q  ~  6   ~  6H)  ~  6E ~  63 ~  6)  ~  6X  ~  6Q  ~  6W m A ~  6   ~  6S   ~  6Q P  ~  63  ~  6&3 ~  6Qr# ~  6_ ~  6 ~  6o: ~  6: ~  6:o  ~  6V :  ~  6:2 ~  6 : ~  6k: ~  6fw> ~  6z ~  6 ~  69 ~  6u M ~  6   ~  6   ~  6H!  ~  6P] ~  6% ~  6 ~  6X0 N  3 lHf$ON  3  ~  69w\"(  N  3 3f  ~  69y "*  ~  6;S   N  3   ~  6;| U$- H  # IN9%B S  ?Y7E/ SwT t t t  tett t.@ t8* tedukacjapomocrodzina]]]S]]]S,&*#eiDeieiBS BSC*urn:schemas-microsoft-com:office:smarttagsmetricconverter>*urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags PersonName 0\2008 in5 aMonika UciDska ProductIDWarszawa: Wydawnictwo  $(2389CDMNXZ^_cdfgpqsx  !"%&*,0167>?BCGMTU]_cdjkstwx !-.:;>?IJRSUV]^efhnstwx|}   $%1256ABIJNORSWX`ahjmsz{ ,/08;BprNTv{|!!F#P#######%%&&++--////j0x0V4`4#;&;>>>>K?N?Z?]?QB_BjClCFFFGG GPHVHXH^HfHkHnHpHHHJJJ$JPKYKaKgKiKoKLL7NDNFNMNlPrPQQQQ%S'SSS#T(TDXFXXXXXYY3a6a8a:a`edeeeff mmmmmmdnfn0z4zGzOz,HMŚʚl}&+1256>?Iɡ9A·÷ƷǷ˷̷շַݷǹҹչֹ !" #$()23:<D %&23;?BCLinqz{KPV_`ghklqruvglovw "#- %&(),-12:}                        **o2q27777777888$8,8u8~8888888888888888899999999< < < <<<<#<&<.</<3<4<=<><D<E<G<H<O<S<Z<[<]<^<b<c<f<g<m<n<w<x<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<==7><>>>>> ?????!?"?%?&?,?-?/?0?3?5?9?:???B?H?I?Q?R?Y?Z?_?c?h?n?u?v?x?y????????????????????@@ @$@)@1@>@D@E@Q@R@U@V@d@e@k@l@n@o@z@|@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@AA AAA A%A*A2A?AFAHAMAOARASAWAXAZA^AgAhAjAkAoApAwAxAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAABBBB B B BBBB"B$B4B|BBCC=CBCCCFCLCQCRCZC[CbCdCkClCnCoCsCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC D DDD D!D'D.D:D;DGDTDYD[DaDnDxDyD{D|DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDEEEE'E(E*E+E/E0E7E8EAECEJEKERESEZEjEoE~EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEFFFFFFFF F)F-F4F5F=F?FEFTF\FcFjFwFzF{FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFjGuGGGH HHHHHHHHIIIIIIII&I(I0I1I;IOEOHOPOWOaOcOmOoOtOvO{O}OOiPrPtP}P~PPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPQ Q QQAQGQIQPQRQXQYQcQeQnQpQuQvQyQzQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQRR R*S0S2S7S8S>SBSESFSJSLSRSTSYSZS`SdSlSnSuSwS}S~SSSSSSSSSSS JT1E!iwI!P!##%%&'//&363556677u::<<bBmBCC~HHHIN(NRR^$^eem mrr}}ŋϋђ;H\h ,'+$2@RYv7CluUh'6GMscq"7!6:G&P`$iy  4C)5Vc%'  V!b!##((+9>999!:5:;;==>>R>??3@D@@@RBhBCCEEEFSHiHHHWJkJGKIKKKKKK$L]LLLLLLLLLLLLLNMOMQMSMXMZM]M^MtMvMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMNNN$N&N'NCNENMNONQNRNaNbNrNtNyN{NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNO OOO O"O'O)O.O0O4O6O9OOEOHOPOWOaOcOmOoOtOvO{OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOPPP PPPPPPP!P#P'P)P-P/P3P5P9P;PiPrPtP}PPPPPPPPPPPPPPPPPPP QQQQ#Q%Q)Q+Q/Q1Q5Q7QQAQGQIQPQRQXQeQnQpQuQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ RRRRRR!R#R(R*R/R1R6R8R=R?RDRFRKRMRRRTRYR[R`RbRgRiRnRpRuRwR|R~RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR*S0SLSRSnSuSwS}SS3333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333IfU–ÖٖZhGUή@]; ##$obc|JSR~b4:/4./:;T+ 1      1*22357:;FKGKLLLLLLLLLLLLMM.MNMOMTMVM[M]MrMtM{M}MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM NNNN$N&N;N=NENGNONQN_NaNoNqNuNwN|N~NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNOOOOOO#O%O*O,O1O3O7O9OOEOHOUOWOaOcOmOoOtOvOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOPP P PPPPPP P$P&P*P,P0P2P6P8PP@PBPDPFPIPKPNPPPSPUPXPZP]P_PbPdPgPiPrPtPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPP Q QQQQ!Q&Q(Q,Q.Q2Q4Q8Q:Q?QAQGQIQPQRQcQeQnQpQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ R RRRRRR R$R&R+R-R2R4R9R;R@RBRGRIRNRPRURWR\R^RcReRjRlRqRsRxRzRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRSSSS S S S SSSSSSSSSSSSS!S"S$S%S'S(SLSlSnSuSSGKLLLLLLLLLLLLNMOMS!3jwYs\ NX_7PlBւa4h<jEpIv1:rd&d!=#L~ O%4;-Ifp)Wp/&ziVv7@X{8@iS!:$J!A*=\cQ?t6XB0`gHFr)LT^Mu3O6CS{dFHV )`pec~e8$JhQoJP7$rgZtpzbtTv?h^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hHt^`OJQJ^Jo(hH-t^`OJQJ^Jo(hHotpp^p`OJQJo(hHt@ @ ^@ `OJQJo(hHt^`OJQJ^Jo(hHot^`OJQJo(hHt^`OJQJo(hHt^`OJQJ^Jo(hHotPP^P`OJQJo(hHh ^`hH.h ^`hH.h pLp^p`LhH.h @ @ ^@ `hH.h ^`hH.h L^`LhH.h ^`hH.h ^`hH.h PLP^P`LhH.h ^`o(hH.h ^`hH.h pLp^p`LhH.h @ @ ^@ `hH.h ^`hH.h L^`LhH.h ^`hH.h ^`hH.h PLP^P`LhH.h ^`o(hH. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.h hh^h`hH.h 88^8`hH.h L^`LhH.h   ^ `hH.h   ^ `hH.h xLx^x`LhH.h HH^H`hH.h ^`hH.h L^`LhH.h^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hH^`o(.^`.pLp^p`L.@ @ ^@ `.^`.L^`L.^`.^`.PLP^P`L.h hh^h`hH.h 88^8`hH.h L^`LhH.h   ^ `hH.h   ^ `hH.h xLx^x`LhH.h HH^H`hH.h ^`hH.h L^`LhH.h ^`o(hH. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(opp^p`CJOJQJo(@ @ ^@ `CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(PP^P`CJOJQJo(^`o(. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.^`o(. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.h^`OJQJo(hHh ^`o(hH.hpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hHh^`6B*o(phhH. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.h^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hH^`o(.^`.pLp^p`L.@ @ ^@ `.^`.L^`L.^`.^`.PLP^P`L.h^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hHh ^`OJQJo(h ^`OJQJo(oh pp^p`OJQJo(h @ @ ^@ `OJQJo(h ^`OJQJo(oh ^`OJQJo(h ^`OJQJo(h ^`OJQJo(oh PP^P`OJQJo(h^`.h ^`hH.h pLp^p`LhH.h @ @ ^@ `hH.h ^`hH.h L^`LhH.h ^`hH.h ^`hH.h PLP^P`LhH.^`o(.h^`OJQJo(hH pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.h^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hHh ^`OJQJo(h ^`OJQJo(oh pp^p`OJQJo(h @ @ ^@ `OJQJo(h ^`OJQJo(oh ^`OJQJo(h ^`OJQJo(h ^`OJQJo(oh PP^P`OJQJo(h ^`o(hH. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.h ^`hH.h ^`hH.h pLp^p`LhH.h @ @ ^@ `hH.h ^`hH.h L^`LhH.h ^`hH.h ^`hH.h PLP^P`LhH.h^`OJQJo(hHh^`.hpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hH^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(opp^p`CJOJQJo(@ @ ^@ `CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(PP^P`CJOJQJo(7s^`s5679;<CJH*OJQJS*TXo(hH[] ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.z^`zo(. ^`hH. pLp^p`LhH. @ @ ^@ `hH. ^`hH. L^`LhH. ^`hH. ^`hH. PLP^P`LhH.^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(opp^p`CJOJQJo(@ @ ^@ `CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(^`CJOJQJo(PP^P`CJOJQJo(h^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohpp^p`OJQJo(hHh@ @ ^@ `OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHoh^`OJQJo(hHh^`OJQJo(hHh^`OJQJ^Jo(hHohPP^P`OJQJo(hH!FHV!A*=p/~e{8~ O%a<JhgZtd&d!btCSYs\u3OiVv7)LgHIfp)X_36XBviS!:pec7$r=#lB)`cQ?1:jEQo!!J?D;vz}An?J}P:P8~.En? ~a\J}~o_+*'P:o_+P8 ~n;S`"=.E[?G`]N[?Z]S`*'G`S`!GPcS`neJ}J}Z]+*6:T[7Gho&XPeV0Rd$?KewdE$?:Tn{  FN  R c sC @s 0  Lq 9;q;9|D2q=fSR_T(ca2b 819G#:7::;!<D<\="?9?DR?z?B@A0 BN#B\BB5@C\4DdnDEBEG)|G@*H,H{MHPHVHkITII>VISYIxIAJ KsKv[LMbM" O P Q Q~/QgHQqPQjQ RTfTrTgUlU?VWWCWnX YQ,YsZwZ^[e\f]e]Sk]ur]K ^H8^?^:_C_}Q_lV_\_z`8_`g`j`" atZa-[aXma1waNb:cQc=ici_ekkeOwf gkgphfxhPyhi)i@ik+kNjkvlmlmP4m[m(nGo go2p89pkqQnrqt#vavVqvwFwPxldx(y;y3Xy{{Q{a{Mv{|1}W}Qt~'>zBw R24K~Yadt*xM:Xe'r9&0JCJp;>PaI!(ryOwP| P ^gmTbqt ;0Li_8'2<}LYq~n2IAD"H&:> ]{F Q"MqzD)t0H/+o.>}JKnbIryiQ48d(@im Wt$pp}8m{2/<{GZ+>pDu?Ia ccC#@H`$XkY+1oUu$3Ofk'<oD0!4CF}7YI*xRS=x+xb#)c_=V0qW#\umL{NCDRV[\dhmnrv{| ,/34!"259:-g 259:TVZ[bdhiy{/4;=>JLQR\_deoqvw $&*+        " # . 0 4 5 C E J K S U Z [ _ b g h r u z {              7GKLSa-a6a6a6Q@####@{(  "#&,01239:?@EFHKLNPQSTUVWcdegikmqsxy|SPPP$@PPPP*P,P2P:P<PFPJPLPRP^PfPhPjPlPxPzPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPP PPPP"P&P2P4P:P<P>PDPHPLPNPPPUnknownGz Times New Roman5Symbol3& z Arial7&  Verdana5& zaTahomamTimes New Roman PLTimes New Roman?5 : Courier New;Wingdings#1*ۆ2ۦڦS/]S/]n4dJJ 2qHX ? !2!Instytut Transportu Samochodowegomonika.ucinskaanna.dzieniowska!                           Oh+'0 4@ ` l x $Instytut Transportu Samochodowegomonika.ucinskaNormalanna.dzieniowska3Microsoft Office Word@Ik@>DY@V]@^S/՜.+,D՜.+,l( hp  $Instytut Transportu Samochodowego]J' "Instytut Transportu Samochodowego Tytu 8@ _PID_HLINKSAIF2http://www.pomoc.brpo.gov.pl/pliki/1175166698.pdf   !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~      !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~      !"#$%&'()*+,-./123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~      !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~Root Entry FpN}^Data 091TableMWordDocumentJ^SummaryInformation(DocumentSummaryInformation8CompObjz  F(Dokument programu Microsoft Office Word MSWordDocWord.Document.89q